Balkjes en splinters.

De Belastingrechter erkent nu ook discriminatie door de Belastingdienst.(oktober 2023)

Verongelijkt zat de fiscus de afgelopen weken in het verdachtenbankje van de enquettecommissie en beantwoordde vragen van kamerleden die doorgaans zijn belastingwetten vertroebelen met amendementen en uitzonderingsgevallen. In afwachting van het zoveelste onderzoeksrapport blijft hij met een balkje voor -  en een grotere balk in zijn ogen zoeken naar splinters bij de belastingplichtigen. De op basis van - deels etnische - risicoprofielen samengestelde Fraude Signalseringsvoorziening (FSV) mag hij daarbij sinds 2020 niet meer gebruiken. Een nieuwe versie, de Tijdelijke Signaleringsvoorziening is ook afgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens. Voorlopig heeft de fiscus zijn handen vol aan lopende bezwaren en beroepen van de kwart miljoen burgers die op de oude zwarte lijst staan. Toeslagenouders, maar ook mensen die door zorg- of studiekosten, giften of omzetbelasting, en dat dan vaak in combinatie met een dubbele nationaliteit, op de fraudelijst terecht kwamen. Ze kregen een excuusbrief en kunnen €375 compensatie krijgen, maar de navorderingen blijven gewoon geïnd worden.

    Touria Khidous en Najat Idrissi van het Rotterdamse Actis Advocaten staan een aantal gedupeerden bij, maar de praktijk is weerbarstig. ‘De Hoge Raad heeft de lat erg hoog gelegd’, zegt Khidous, ‘dat je op de zwarte lijst staat, wil niet zeggen dat je gediscrimineerd bent. Dat moet je als eiser goed motiveren. Dat was tot nu toe nog niemand gelukt.’ Waar het kabinet vorig jaar institutioneel racisme toegaf en de Raad van State gehakt maakte van de eigen Toeslagen-jurisprudentie, lijken de Belastingkamers gewoon op de oude voet door te willen. Duizenden FSV gedupeerden zagen hun beroepen ongegrond verklaard. Dubbele nationaliteit, aftrekposten aannemelijk onderbouwd, geen zweem van fraude, maar toch vangen ze bot bij de rechter.     ‘Individuele discriminatie is altijd moeilijk te bewijzen’, zegt Khidous, ‘terwijl het FSV systeem en de gebruikte algoritmes het in veel gevalllen wel aannemelijk maken. Daarom zijn we ook zo blij met de unieke uitspraak die we in augustus kregen.’ Aanleiding vormde een gift van een donateur aan de roemruchte Haagse As Soennah moskee. Tijdens het ‘derden-onderzoek’ vond de inspecteur dat de boekhouding van de stichting ‘niet al te zorgvuldig is bijgehouden’. Het moskeebestuur reageert niet tijdig op het conceptrapport en dus werd de ANBI status in 2018 met terugwerkende kracht ingetrokken.

    ‘Voor de moskee deden we uitvoerig onderzoek’, zegt Khidous, ‘door het Toeslagenschandaal zijn er veel interne stukken vrijgegeven van het CAF-team, dat behalve kinderopvangcentra ook Islamitische instellingen profileerde. Nadat wat oplichters betrapt waren met valse moskeekwitanties, kregen alle moskeeën een rood vlaggetje van het algoritme, zo bleek. Met de interne beleidsdocumenten konden we aantonen dat onze cliënt vanwege de religieuze achtergrond was geselecteerd voor controle. Onze cliënt krijgt van de rechtbank de ANBI status terug.’ (ECLI:NL:RBDHA:2023:11856  De procedure nam jaren in beslag en Khidous vindt het jammer dat de tegenpartij niet met een verweer kwam. ‘De Rechtbank gaf de belastingdienst opdracht  openheid van zaken te geven. Maar ze hebben geen stukken ingediend. Waarom niet? Liggen er nog meer lijken in de kast?’

        Ze hoopt dat ze met dit precedent ook andere cliënten kan helpen. ‘Het gaat vaak om kleinere bedragen dan bij kinderopvangtoeslag. Maar ik vind het een principiële kwestie, dat je wordt geselecteerd op basis van nationaliteit of geloof.’ Alleen zal het bewijs daarvan moeilijk blijven. Voor deze zaak konden ze putten uit wob-stukken, voor particuliere cliënten hebben ze persoonsdossiers nodig. ‘De Belastingdienst is verplicht om alle stukken in te brengen, maar kan dat naar eigen inzicht invullen. Het is niet transparant. Niemand controleert of het compleet is. Werkt het rechtssysteem dan wel in dit soort zaken? Dat vind ik zorgwekkend.´

Gemeenten blijven knutselen aan algoritmes. Hoe controleer je een influencer in de bijstand? (juni 2023)

’Het gevaar van kunstmatige inteliigemtie is niet dat machines steeds meer als mensen gaan denken, maar dat mensen steeds meer als machines gaan denken’, waarschuwde ICT-wetenschapper Joseph Weizenbaum ooit. Op korte termijn vinden overheidsinstellingen het wel makkelijk dat de ambtenaar zijn taak routinematig uitvoert, als een verlengstuk van het softwarepakket. Maar sinds het Toeslagenschandaal worden algoritmes overal kritisch tegen het licht gehouden. Dat was in ieder geval de bedoeling. Zo trok de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) haar handen af van de FraudeScorekaart, een algoritme dat sinds 2003 bijstandsgerechtigden in 160 gemeenten profileerde op basis van deels onduidelijke en deels etnische criteria. Zeventien jaar fraudejacht heeft opmerkelijk genoeg maar tot één vermelding in een gepubliceerde uitspraak geleid, Al in 2011, toen de ellende bij de Belastingdienst nog moest beginnen, kreeg advocaat Marcel Mes uit Hoorn gelijk van de Centrale Raad van Beroep. Zijn cliënte had nooit op basis van een onduidelijk algoritme een huisbezoek mogen krijgen en haar bijstand had niet mogen worden afgewezen. Het algoritme vond het verdacht dat ze met zeven andereren stond ingeschreven op hetzelfde adres. Maar ze huurde een kamer bij een gezin met vier kinderen.

   ‘Die profielen bleef ik de jaren daarna steeds tegenkomen ’, zegt Mes, ‘Kamerverhuur. Alleenstaande ouders. Per definitie verdacht. Sociale rechercheurs gaan op zoek naar verzwegen relaties.’ Sinds 2020 ziet hij wel een omslag.  ‘Er komt een nieuwe Participatiewet, met meer ruimte voor de menselijke maat. Het doenvermogen wordt meer aan de mensen zelf overgelaten, de terugvordering wordt beperkt. Er komt weer ruimte voor een waarschuwing. En daar wordt al op geanticipeerd.’
    Maar het wetsvoorstel zegt niets over de inzet van AI. Onderzoeksjournalisten van Lighthouse Reports betrapten zeker vijf gemeenten die nog altijd met de Fraudescorekaart werkten. En via de Wet Open Overheid kregen ze ook voor het eerst een nieuw, zelflerend algoritme in handen, dat gebruikt wordt in Rotterdam en andere gemeenten. Op basis van tientallen datapunten profileert dit algoritme weer alleenstaand moeders en mensen met een slechte beheersing van de Nederlandse taal.
    In het officiële algoritmeregister van de overheid staan applicaties die bijstandsaanvragen beoordelen, mensen aan het werk moeten helpen en ook een  fraudealgoritme. Overigens is het register verre van volledig. Alleen Amsterdam, Den Haag en Utrecht hebben iets ingevuld.
     Bij een meldpunt van FNV kwamen ruim 150 klachten binnen van bijstandsgerechtigden. Ze voelen zich onterecht en onheus gecontroleerd door zogenaamde interventieteams, waarschijnlijk op basis van een risiciprofiel.  De SyRI-coalitie van FNV en andere maatschappelijke organisaties, maakt zich grote zorgen over uitwisseling van data en profielen in de Landelijke Stuurgroep Interventieteams. In 2020 liet de groep het experimentele SyRI-algoritme door de rechter verbieden, nu verzamelt men munitie voor een nieuwe rechtzaak. Zo bestempelen in kaart gebrachte algoritmes alle werkloze kappers of bouwvakkers als verdacht. Ook door postcode, achternaam of het bezit van hond of aanhangwagen kun je op een lijst met ‘verwonderadressen’ belanden. Dan krijg je huisbezoek van zo’n interventieteam, waarin de gemeente samenwerkt met Belastingdienst, OM en IND. Doel van de aanpak is niet alleen fraudebestrijding, reageert de VNG, maar ook preventie en bemoeizorg.
    Marcel Mes signaleert juist minder huisbezoeken. ‘Rechercheurs doen hun werk steeds meer online. Post een bijstandsgerechrigde foto’s van een niet gemelde vakantie? Misschien zelfs samen met een nieuwe liefde? En bijverdiensten via crypto, online gokken of als influencer. Zo werd de uikering stopgezet van mijn vloggende cliënte met wereldwijd 200.000 volgers. Daar zal ze wel geld mee verdienen, stelt de dienst Werk en Inkomen. Maar zij ontkent dat. ’

Maatwerk lukt niet meer.

Frustratie op de werkvloer van de UHT (april 2023). 

’Ik heb een hekel gekregen aan toeslagenouders’, zegt een gefrustreerde medewerker van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT). De aversie is niet persoonlijk, want hij heeft geen contact met de gedupeerden. Wel is hij klaar met hun vluchtige schaduwen die opdoemen uit dossiers en databanken, die hij moet helpen én wantrouwen en waar hij nooit grip op krijgt.
    Het algoritme liet de goeden onder de kwaden lijden, en de UHT moest met een ‘lichte toets’ voorkomen dat teveel fraudeurs profiteren van de Catshuisregeling van december 2020. ‘Het idee was dat de meeste gedupeerden met die €30.000 ruimhartig en snel geholpen zouden zijn’, verzucht de medewerker, ’maar toch moeten wij iedereen adviseren om met een advocaat op overheidskosten door te procederen voor de Werkelijke Schade’. Anderhalf jaar geleden begon de ervaren verzekeringsjurist gemotiveerd aan het oplossen van een misstand. Nu neemt hij gedesillusioneerd ontslag.  
     De ouders zelf zijn minstens zo gefrustreerd of zelfs wanhopig, omdat het nog ruim tien jaar kan duren voordat iedereen gecompenseerd is. Omdat sommigen weer tegen een muur aanlopen en nog altijd financieel aan de grond zitten. En hun advocaten zegden dit voorjaar het ovcrleg met het UHT op. Ze klagen over wachttijden, onderbetaling, gebrekkige dossiers en slechte communicatie. ‘Wanneer je contact zoekt met de UHT krijg je veelvuldig het antwoord dat we maar in bezwaar moeten gaan’, zei een advocaat onlangs in dit blad. 
    Dus loopt de UHT vast in een stroom aan bezwaarprocedures. Nieuwsuur berichtte eerder over een angstcultuur bij die afdeling. Op de gewone werkvloer heerst vooral gelatenheid, vertelt de vertrekkende jurist. Het verloop is hoog, maar er zijn ook freelancers die traagheid en stroperigheid op uurtarief wel best vinden.
    Hoeveel geld is er destijds bespaard met het inzetten van risicoprofielen, het bezuinigen op bureacratie en het stopzetten en terugvorderen van toeslagen? De hersteloperatie kost in ieder geval vele malen meer, zeker zes miljard en onnoemelijk veel menselijk leed is nooit meer goed te maken. De roll back naar handmatige controle lijkt niet meer te lukken.  ‘Ik kan het woord maatwerk niet meer horen’, zegt de vertrekker, ’ik wil graag weten wat ik moet doen, en niet elke keer van die dubbele boodschappen. Empathie tonen, maar ook bewijsstukken eisen. Ik voelde me machteloos.’
   Hij noemt als voorbeeld een moeder die kinderopvang had tijdens een studie, maar geen bewijsstuk kan overleggen dat ze die studie destijds ook volgde. ‘Wat doe je dan? Daar wordt dan intern eindeloos over gedelibereerd. Ander voorbeeld: Er is veel post bij de Belastingdienst zoekgeraakt, dat is waar. Maar nu kan iedereen beweren dat dat ook met hun post is gebeurd. Ik kreeg soms het gevoel dat veel aanvragen fake waren, ook al heb ik daar geen aanwijzingen voor.’
   En zo blijven de ambtelijke molens haperen.  De UHT gaat nu zelfs commerciële bedrijven inzetten om meer dossiers af te wikkelen. De pilot hiervoor was een flop, meldde Nieuwsuur. Want de vaststellingsovereenkomsten die de externen hadden uitonderhandeld, bleven toch weer steken op de afdelingen, om te worden nagevlooid en afgevinkt.
   En het algoritme dat deze malaise medeveroorzaakte? Dat is al een tijdje op non-actief. Het wordt doorgezaagd door ethische commissies en geupdate door ICT-ers. Het is zich aan het klaarstomen voor de volgende ronde, met meer en betere data en meer zelflerende AI. Misschien gluurt het vanuit de oude, krakende  systemen stiekem een beetje mee hoe de medewerkers voortploeteren in de kantoortuinen. Dan verkneukelt het zich. Want het kan niet anders, of ze hebben het straks weer keihard nodig.

Eén ouder en één grote broer.

 Kunnen algoritmes probleemgezinnen identificeren en hun kinderen op het rechte pad houden?   

Het algoritme ProKids+ rangschikt Amsterdamse kinderen vanaf 12 jaar op de Top400 van potentiële boefjes, zo bleek onlangs uit de spraakmakende NPO-documentaire ‘Moeders’. Ze hoeven daarvoor nog niets misdaan te hebben. Een van de jongens had een blikje cola gejat en een ander belde 112 als getuige van een schietpartij. Ook dat telt als contact met de politie en dus vinkte ProKids+ de standaard risicofactoren af: alleenstaande, arme moeder, achterstandsbuurt.
      Het valt niet mee om daar op straat op te groeien, zo blijkt maar weer uit het infringende relaas van de vier moeders. Hun zonen komen er relatief goed doorheen, is de hoopvolle conclusie van de film. Maar is dat dankzij of ondanks het stigma van de Top400-aanpak met intensieve aandacht van politie en bemoeihulp vanuit het Actiecentrum Veiligheid en Zorg?
    Bij nogal wat kinderen werkt de preventieve aanpak helaas niet. Zij stromen door naar de Top 600 van jongvolwassen veelplegers van high impact crimes, waarvoor ook een zorgtraject klaarstaat. Tientallen top400 tieners moeten het afgelopen jaar voor de strafrechter hebben gestaan, zo valt op te maken uit gepubliceerde jurisprudentie. Er zitten inbraken tussen,  een liquidatie, vuurwapenbezit, afpersing, diefstal met geweld. ‘Het effect van de zorg is gering’, reageert een advocaat die niet bij naam genoemd wil worden, maar onlangs wel twee Top400-verdachten bijstond. ‘Deze jongens willen vaak helemaal niet geholpen willen worden. Ze kiezen bewust voor geld verdienen in de misdaad.’
     Een positieve ervaring had de Hilversumse advocaat David Rutten. Hij stond een geradicaliseerde Top400-puber bij, die op Telegram opruiende IS-video’s en teksten was gaan verspreiden. ‘Het gaat weer heel goed met hem. Hij kreeg een voorwaardelijke taakstraf, gaat weer naar school en heeft geleerd over zijn gevoelens te praten.’
    Ondanks kritiek werkt de korpsleiding aan een doorontwikkeld alerteringssysteem, Prokid 23-, om  risicokinderen landelijk te gaan profileren. In het sociale domein experimenteren jeugdzorginstellingen met vergelijkbare algoritmes om probleemkinderen preventief op te sporen en te begeleiden. Zo zette het CBS de afgelopen jaren in 12 grote gemeentes een Urban Data Center op. Met een bundeling van anonieme data worden risicobuurten gesignaleerd, met veel alleenstaande ouders, lage inkomens of ouders met psychische problemen. De meerwaarde van de datacenters, aldus een manager in een promofilmpje, ‘is dat we beleid niet meer baseren op onderbuikgevoelens, maar op cijfers en feiten.’
   Gemeenten in Noord-Brabant en elders werken met het programma Smart Start van zorgaanbieder Sterk Huis en Universiteit Tilburg. De site heeft het over ‘de kansen van big data voor kinderen’. Ook hier komen uit de data geen wereldschokkende inzichten: Problemen als huiselijk geweld gaan vaak van generatie op generatie. Preventieve hulp zou escalatie moeten voorkomen. Maar de praktijk werkt vaak anders. Voor de echte probleemgezinnen is er geen preventie maar juist een wachtlijst.
     De jeugdzorg-crisis wordt mede veroorzaakt door het slordige databeheer, signaleert Tom Knijp, die zich als docent bij advocatenopleiding LLM Legal in het onderwerp verdiepte.  ‘Samenwerkingsverbanden zoals de Veiligheidshuizen wisselen in hun systemen op grote schaal data uit. Gemeenten, politie en belastingdienst delen met elkaar en ook met private ketenpartners in de jeugdbescherming. Die praktijk wordt gelegaliseerd met het omstreden wetsvoorstel Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS). De uitgewisselde data zijn niet altijd geverifieerd en gaan een eigen leven leiden, met alle risico’s van dien. Ook advocaten zouden daar kritischer op moeten zijn.’
     Mede daarom begint hij nu zelf als advocaat. ‘Ik blijf lesgeven, maar ga daarnaast ouders bijstaan, die de overheid aansprakelijk willen stellen voor een uithuisplaatsing op basis van foute data.’ 

Twintig miljoen keer advocaat.

Iedereen wil door klanten gevonden worden. Maar hoe kom je van een slechte beoordeling af

Wie googlet op de zoekterm ‘advocaat’ krijgt binnen 0,52 seconden 20,2 miljoen hits. Bovenaan de eerste pagina staan de adverterende advocatenkantoren in de buurt. Of dat sociale advocaten zijn of juist dure, hangt van de zoeker af. ‘Iedere gebruiker heeft een profiel’, legt de Google-Ads helpdesk uit, ‘gebaseerd op zoekgeschiedenis, cookies, mobiele data, eventueel Gmail-account, noem maar op.’ Klikken op een advertentie kost de adverteerder afhankeljk van tijd, lokatie  en ranking een paar dubbeltjes tot tientallen euro’s. Het bedrag wordt in die 0,51 seconde bepaald door het aantal ‘bieders’ op het adword op dat moment.
       De mogelijkheden voor gepersonaliseerd adverteren via Google en andere platforms zijn eindeloos en ondoorgrondelijk. Dat leidt natuurlijk tot conflicten. Zo zijn er sites die weer betaald krijgen voor kliks op banners en pop ups  die Google namens haar klanten  bij hen plaatst. Dat lokt misbruik uit, maniertjes om bijvoorbeeld trollen zinloos op de ads te laten klikken. Bij het geringste signaal wordt zo’n site geblokkeerd en moet de eigenaar naar de rechter om aannemelijk te maken dat hij géén oplichter is.
       Er zijn ook regelmatig rechtszaken over wie recht heeft op welk adword. Het is niet op voorhand verboden andermans naam te gebruiken. Het adword wordt immers niet openbaar gemaakt. Zo betaalde Multi Tank Card Google om mensen die zochten op ‘travelcard’  naar hun eigen site te leiden. Travelcard stapte naar de rechter. Die bepaalde dat de merknaam niet langer als adword mocht worden gebruikt door de concurrent, maar de losse woorden ‘travel card’ mag nog wel. En dit jaar stonden twee Rotterdamse rondvaartrederijen voor de rechter, omdat de een de naam van de ander onzichtbaar maar evengoed onrechtmatig als adword hanteerde.
       Kliks leiden tot klanten en die krijgen na hun bezoek aan advocaat, tankstation of rondvaartboot vaak een verzoek voor een beoordeling. Van het bedrijf zelf, maar via een android telefoon ook van Google. Zo krijgt de Maas zelf 4,7 sterren van Google, op basis van 869 reviews (‘Prachtig zo’n stroom’), terwijl de adword-kaper met 4,4 sterren (‘Op de boot zijn ze snel met een hapje of een borrel’) een fractie hoger scoort dan zijn rivaal.
      Maar het kan ook negatief uitpakken. ‘Op Google en social media worden steeds vaker neprecensies geplaatst onder een valse naam of pseudoniem’, vertelt Hub Dohmen. Namens een octrooibureau vorderde hij van Google het IP-adres van een onbekende recensent. Die gaf het octrooibureau maar één ster (‘Inhoudelijk matig, slechte communicatie’). De Rechtbank Tilburg (3,5 sterren, ‘niet al te vrolijke medewerkers’) vond de recensie niet ‘onnodig grievend’ en Google hoefde de betrouwbaarheid van het account niet te controleren.
   ‘Afhankelijk van de branche kun je veel last hebben van negatieve recensies’, zegt Paul Tjiam (Simmons&Simmons LLP). Hij voerde drie procedures voor een kinderdagverblijf dat door verschillende nepprofielen werd afgekraakt (’Ze hebben onze zoon ruim 40 minuten in zijn bedje laten huilen. Alles ondergespuugd’). De posts waren evident onjuist en dus moest Google ze van de rechtbank verwijderen en het bijbehorend IP-adres verstrekken. De provider kwam pas een paar dagen voor de zitting met de bijbehorende personalia over de brug. De recensent bleek nooit  klant te zijn geweest van de creche, maar was privé gebrouilleerd  met de eigenaren. In een derde rechtzaak moest hij door het stof en schadevergoeding betalen. ‘Mensen denken dat ze online alles kunnen spuien’, is de ervaring van Tjiam, ‘maar liegen mag niet. Ik zou willen dat recensieplatforms een KYC hanteren zodat ze bij onrechtmatigheid beschikken over de identiteit van de recensent.'

De muren hebben ogen (column Advocaat&Algoritme, oktober 2022)

Verkeerscamera’s worden steeds slimmer. Heb je nog privacy in je auto?   

 Dankzij slimme camera’s kon de vluchtauto met de vermoedelijke moordenaars van  Peter R. de Vries binnen het uur worden klemgereden op de A4. Automatische nummerplaatherkenning (ANPR)-camera’s waren ooit bedoeld om openstaande boetes te innen, maar ze zien veel meer. NRC onthulde dat de nieuwste modellen zelfs inzittenden vastleggen. Die foto’s bleken zonder wettelijke grondslag in meerdere strafzaken gebruikt. 
       Het is een knap staaltje AI: een bewegend kenteken vanuit een lastige hoek in split second detecteren, scannen, zelfs bij regen of mist. En daok nog zoeken naar een match met gezochte voertuigen op de server.
   Toch gaan de honderden gepubliceerde uitspraken over ANPR niet over de betrouwbaarheid van de match, maar over het rechtmatig gebruik ervan bij opsporing van uiteenlopende misdrijven, zoals drugs, autodiefstal, brandstichting en bankovervallen. De camera’s komen vaak van pas en de rechter is coulant, al zijn er grenzen. Zo liet de gemeente Kampen het kenteken van een uitkeringsgerechtigde maandenlang tracken, na een tip over zwartwerken als taxichauffeur. Dat vond de Centrale Raad van Beroep te ver gaan. Pas nadat de steunfraude was overgedragen aan het Openbaar Ministerie mocht het verdachte kenteken worden gevolgd. ‘Ik lees die uitspraak als een inperking’, reageert advocaat H.A. van der Kleij, ‘uitkeringsinstanties mogen dit middel dus zelf niet inzetten.’
       De technische mogelijkheden en experimenten lopen al jaren op de regelgeving vooruit. In 2019 begon een proef van 3 jaar. De politie mag álle ANPR-beelden, dus niet alleen de matches, 28 dagen bewaren. ‘Wij vinden het prima dat de camera’s worden ingezet bij opsporing van verdachten’, zegt Vincent Böhre van Privacy First, ‘er is geen ergere privacyschending dan bijvoorbeeld mishandeling, ontvoering of inbraak. Maar massasurveillance, het opslaan van miljoenen kentekenbewegingen, dat moet stoppen.’ Zijn stichting verloor in december een kort geding hierover. De proefperiode werd verlengd. Een bodemprocedure tegen ANPR wordt eind dit jaar verwacht.
       De camera’s kunnen ook worden ingezet voor ‘preventive policing’. De populaire winkelstad Roermond werd in 2018 volgehangen met scanners en sensoren. Op basis van kentekens en 16 andere datapunten werden Oosteuropese (Roma) potentiële winkeldieven en zakkenrollers geprofileerd. ‘Op het moment dat die data voldoet aan een profiel van een bandiet, gaat er een alarm naar de meldkamer’, vertelde een trotse woordvoerder bij de lancering. Amnesty rapporteerde kritisch en tijdens corona stierf de pilot een stille dood. De gemeente heeft geen idee hoeveel boefjes dankzij de camera’s zijn gesnapt of afgeschrikt.
        Nummerbordherkenning maakt ook automatische parkeercontrole mogelijk. Totdat een paar nerds bedachten dat je algoritmes in de wielen kunt rijden met eigen algoritmes. Ze lanceerden de Parkeerwekker, een dashboardcamera die scanauto’s herkent als ze de auto passeren. De zwartparkeerder krijgt een seintje via de app en heeft nog 5 minuten om alsnog en zonder boete te betalen.
      De gemeente Amsterdam stapte naar de rechter. ‘Flitsmelders mogen ook, dus waarom deze service niet?’, zo verweerde advocaat Yuri Benjamins namens Parkeerwekker. Maar de rechter bevond de gadget onrechtmatig. Toch is de slimme camera via de website nog altijd te koop en operationeel in diverse steden. Ook hier houd je de techniek misschien niet tegen als die voorhanden is.
       De volgende stap is natuurlijk de camera achter het stuur. Gaat de zelfrijdende auto zich straks netjes aan snelheidslimieten en parkeertarieven houden? Of krijgen we te maken met gehackte en opgevoerde sjoemelsoftware en blijft - al dan niet geautomatiseerde - handhaving nodig? En wie is er verantwoordelijk voor wat er misgaat? De inzittende, de fabrikant of de programmeur? Nieuwe vragen, terwijl we nog niet klaar zijn met bestaande dillema’s.

App of arbeidscontract? (column Advocaat & Algoritme, september 2022 in Advocatenblad)

 Platforms als Uber wanen zich ‘über’ de wet, maar Europa slaat terug.  

Deze zomer bleek dat het taxiplatform niet alleen aan de touwtjes van vijf miljoen chauffeurs trekt, maar ook aan die van invloedrijke bestuurders zoals Neelie Kroes. Tegen de regels lobbyde de oud EU-commissaris al tijdens haar afkoelperiode voor de taxi-cowboys bij Rutte en andere bewindspersonen. ‘Wat willen we dat Neelie hierna doet?’ brainstormt de Uber-top in - via diverse media gelekte - documenten.
    ‘Please hit the kill switch ASAP…’ zo mailde Uber-oprichter Travis Kalanick in maart 2015. Controleurs van de gemeente Amsterdam rammelden die ochtend aan de poort van zijn Europese hoofdkantoor. De app ging offline en Netwerk-Neelie werd erop uit gestuurd om de wederspannige filiaalchef uit de politiecel te kletsen. Kalanick bedankte onze oud-minister van Verkeer en Waterstaat omstandig voor haar nog onbezoldigde ijver.
    Als EU-commissaris Mededinging deelde Kroes miljarden-boetes uit aan Windows en Intel. Ze zal in die tijd zijn ingepakt door veelbelovende pitches van Uber en andere platforms. Hoe ze met ‘disruptie’ monopolies gingen breken, waarna iedereen met zijn eigen auto, fiets, luchtbed, zelfgebakken pizza of cryptomunt kon concurreren op de platte wereldmarkt. Maar in 2015, tijdens de inval, waren de platforms zelf al dominant geworden. Ze zorgen voor meer in plaats van minder ongelijkheid. De fietskoeriers, pop-chauffeurs en cateraars betalen steeds hogere commissie aan het platform, maar kunnen niet meer zonder.
    Kroes beweert dat ze in 2015 in het kader van een nevenfunctie lobbyde voor jonge, frisse startups van eigen bodem. Soms ging het in die gesprekken toevallig ook even over dat miljardenbedrijf, bij wie ze een dag na haar afkoelperiode op de loonlijst kwam. ‘Zwak’, oordeelt advocaat Jan Hein Mastenbroek, die namens de FNV procedeert tegen Uber, ‘geef dan gewoon toe dat je betrapt bent. Dit overtuigt niet.’

Maar sportief toegeven is niet de stijl van de taxi-gigant, weet hij uit eigen ervaring. Deze zomer kwam Uber weer even boven te liggen. Het Gerechtshof Amsterdam wees een dwangsom van €100.000 per dag af, die Mastenbroek namens de vakbond had geëist. Want Uber behandelt zijn 4000 Nederlandse chauffeurs nog altijd niet als werknemer, terwijl ze dat wel zijn, zo oordeelde de rechtbank vorig jaar. Uber ging in hoger beroep en hoeft van het Hof in afwachting van het arrest nog niets te veranderen. ‘De einduitspraak verwacht ik volgend voorjaar’, zegt Mastenbroek, ‘jammer dat we de dwangsom niet kunnen gebruiken, maar ik heb er alle vertrouwen in dat het Hof uiteindelijk tot eenzelfde oordeel zal komen als de rechtbank, net als bij Deliveroo.’
      Rechters in heel Europa hebben het druk met arbeidszaken tegen platforms. Mogen ze onder het minimumloon betalen? Wat als een opgejaagde maaltijdkoerier een ongeluk krijgt of ziek wordt? Mag een chauffeur zonder uitleg van het platform worden gegooid, als het algoritme bepaalt dat hij niet voldoende rendeert?
      Die vragen hebben ook de volle aandacht van de opvolgers van Kroes in Brussel. Er ligt nu een richtlijn Platform-werk bij het Europees Parlement, dat platform-werkers beter gaat beschermen. De criteria uit ons Burgerlijk Wetboek zijn aangevuld met 5 kenmerken: Het platform bepaalt de hoogte van de vergoeding, de dienstkleding, het toezicht (via de app) op kwaliteit en omzet, het rooster en eventuele boetes. Een vijfde aanwijzing is als de medewerker wordt belemmerd om zelf klanten te werven. Bij 2 van de 5 criteria  is er sprake van schijnzelfstandigheid.
    Ondertussen onderzoekt de commissie de affaire Kroes. Als straf overwegen ze het pensioen van hun nu 81-jarige oud-collega in te trekken. De pensioenen voor platform-werkers zijn - ook met de nieuwe richtlijn - nog lang niet geregeld.

Samenzwering der wappies

Dankzij sociale media vinden complotdenkers hun volgers. Diezelfde platforms willen nepnieuws bestrijden.  (coiumn juni 2022 Advocaat & Algoritme in Advocatenblad)

Algoritmes hebben een slechte naam. Ze werden misbruikt voor het ronselen van Syriëgangers, het beïnvloeden van verkiezingen en de come back van antisemitische agitprop, met alle gevolgen van dien. Sinds Cambridge Analytica en Pizzagate proberen de platforms nepnieuws en trollen te bestrijden. Niet altijd afdoende, bleek vorig jaar nog bij de bestorming van het Capitool. Facebook had, zo onthulde een klokkenluider, preventiemaatregelen uitgeschakeld om meer te verdienen.
   Sociale media voelen zich medeverantwoordelijk, maar worden voor zover bekend nog nergens juridisch aansprakelijk gesteld voor schade door dit soort incidenten. Er is juist wel veel geprocedeerd tégen de aanpak van nepnieuws. In Nederland vooral door coronasceptici, van wie de accounts of video’s uit naam van de Volksgezondheid werden gedelete. Maar volgens de rechter hebben LinkedIn of Youtube geen plicht om alles door te geven en was de vrijheid van meningsuiting niet in het geding.
     ‘Ik blijf vinden dat online alles gezegd mag worden, zolang je niet aanzet tot geweld’, zegt Max Vermeij, advocaat van complotdenker Wouter R., veroordeeld voor posts over satanisch ritueel misbruik en kindermoord in Bodegraven. De aantijgingen van R. tegen viroloog Van Dissel zijn enkel gebaseerd op ‘hervonden herinneringen’ van een medeverdachte. ‘Start als overheid dan een onderzoek’, vindt Vermeij, ‘dan voorkom je ophef. Nu wordt alles onderdrukt. Dat lijkt al snel op een doofpot.’ De civiele rechter bepaalde onlangs dat zijn  cliënt moet meebetalen aan de beveiliging van een begraafplaats, waar honderden volgers rondbanjeren op zoek naar kindergraven. ‘Die mensen leggen bloemen’, relativeert Vermeij, 'geen bommen.'
   Vroeger hield je extreme denkbeelden wijselijk voor je, om niet door familie of collega’s voor gek te worden versleten. Maar algoritmes verenigen gelijkgestemde wappies aller landen, die daardoor bevestigd worden in hun waan. De dodelijke mythes van QAnon verspreidden zich zo via de yogamatjes van ‘Wellness-rechts’ tot in onze Tweede Kamer. Ook een soort wereldwijde samenzwering eigenlijk, bekokstoofd door computers.
     ‘De mainstream zit evengoed in een bubble’, reageert Vermeij, ‘als je naar het journaal kijkt, word je ook bevestigd in je eigen gelijk. Mensen zoeken nu eenmaal geestverwanten. De grens ligt bij geweld.’

Maar waar begint geweld? Minister Kaag voelde zich bedreigd toen begin dit jaar een man met een fakkel ’s avonds stond te schreeuwen voor haar woning. Alexander Gerbrandij was advocaat van de vrouw die de fakkelactie streamde. ‘Het was vreedzaam’, betoogde hij voor de politierechter, die toch pittige straffen oplegde. Politici moeten kunnen incasseren, vindt hij nu. Krijgen ze tegenwoordig vooral onlinehaat over zich heen, vroeger moesten ze veel vaker op straat de confrontatie aan. ‘In het klassieke Athene had men geen geblindeerde dienstwagen om zich voor het volk in te verschuilen. Soms kreeg je op weg naar de senaat  iets naar je hoofd en moest je rennen.’
    Hij maakte als kind zelf spannende momenten mee, toen rellende krakers langs zijn ouderlijk huis trokken. Zijn vader, rechter,  noemden ze ‘de beul van Amsterdam’. ‘Ze wisten waar wij woonden. Ga maar niet te dicht bij het raam staan, zeiden mijn ouders toen.’
    Hij memoreert hoe de krakersradiozender, die vanaf de barricades de veldslagen hielp coördineren, in die tijd gewoon in de lucht bleef. ‘Dat werd toen gezien als journalistiek. Maar mijn streamende cliënte geldt als medeplichtige. In de middeleeuwen werden pamfletten over hekserij verspreid. En geruchten gaan ook razendsnel van mond op mond. Het zit hem niet in het medium. Het zit in de mensen zelf.’
   Dat mag zo zijn. Maar toch wordt een verwarde fakkelman, ergens in een woonwijk, pas een nationaal dingetje als hij, geholpen door hashtags, live opduikt in onze tijdlijn.

Collectieve actie tegen Asociale reuzen.

Komen sociale media weg met privacy schending? Of gaan ze gebruikers betalen voor hun data? (column Advocaat & Algoritme, mei 2022 Advocatenblad)

Gezelligheid en privacy gaan moeilijk samen. Op een feestje of in een bomvol café komen persoonlijke levenssfeer en lichamelijke integriteit al snel in het gedrang. En willen we online iets leuks delen, dan grabbelen sociale media in onze camerabeelden, gesprekken, contacten en locatiegegevens.
   Daarmee kunnen ze in theorie van alles opslaan en verwerken: Muisbewegingen, verkeersbewegingen, oogbewegingen, gezichtsherkenning, spraakherkenning, zoekgeschiedenis, bestelgedrag, vingerafdruk en biometrie, hartslag en bloeddruk via een smartwatch. In theorie vallen de platforms onder onze privacywetgeving. Maar het toezicht op de meeste tech-reuzen is sinds de inwerkingtreding van de AVG in 2018 uitbesteed aan de Ierse privacywaakhond, waar veel tech-bedrijven hun Europese zetel hebben. Daar lopen allerlei onderzoeken waar we weinig over horen. Toen de Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens vorig jaar Tiktok met €750.000 beboette wegens schending van kinderprivacy, verkaste die ook snel naar Dublin. 
  Waar overheden schoorvoeten, rest de individuele burger de dagtaak om zich door profielinstellingen, advanced settings, eindeloze algemene voorwaarden en cookievoorkeuren heen te klikken. Of om af te haken en de gezelligheid weer in de analoge wereld te zoeken. Maar er is nog een optie, want het recht kent ook een soort sociaal platform: de massaclaim.
   Sinds invoering van de nieuwe Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie in 2020 zijn de mogelijkheden nog wat verder verruimd en wordt de een na de andere claim tegen tech-reuzen aangekondigd. Apple, Google, AirBnB, Oracle, ze komen allemaal aan de beurt. Tegen TikTok zijn zelfs al 3 claimstichtingen bezig.
 
Het verst gevorderd is een claim tegen Facebook van de Consumentenbond, de Data Privacy Stichting en 200.000 aangesloten gebruikers. Dit najaar zal de zaak inhoudelijk behandeld worden door de rechtbank in Amsterdam en het vonnis komt volgend voorjaar, zo verwacht advocaat Flip Wijers van het Amsterdamse kantoor Lemstra Van der Korst, dat namens de eisers optreedt. ‘Facebook presenteert zich als gratis, maar gebruikers betalen met hun data, en het is niet transparant wat Facebook daarmee doet.’
   Ter onderbouwing van de claim wordt verwezen naar het harde oordeel van de Autoriteit Persoonsgegevens uit 2017. De rechtszaak loopt sinds eind 2019. ‘Onze claim valt nog net onder de oude wet’, legt Wijers uit, ‘maar de rechtbank ziet het als een benchmark voor al die privacy-claims die sindsdien zijn aangekondigd. Een unieke zaak, ook binnen Europa.’
    Mocht de rechter beslissen dat Facebook inderdaad onrechtmatig heeft gehandeld, dan zouden tien miljoen Nederlandse gebruikers zich kunnen melden voor schadevergoeding. ‘Het kan ook dat Facebook voor die tijd wil schikken’, zegt Wijers, ‘de deur staat altijd open’. Massaclaims in andere Europese landen zijn afgekocht door Meta – zoals het bedrijf achter Facebook zich tegenwoordig noemt – , maar in de Nederlandse claim moet er ook echt compensatie komen voor de aangesloten gebruikers.
   Het is de wereld van het recht met zijn oeroude rituelen tegen Zuckerbergs Metaverse, ongrijpbaar en misschien ook onontkoombaar. Bijna als in de film, superhelden in toga tegen de Matrix. Alleen gaat de rechtszaak niet over goed tegen kwaad, maar over geld. Over miljardenwinsten en miljardenclaims. Het kwaad is al geschied. De privacy krijgen we niet terug. 

En hoeveel gedupeerden zouden een claimstichting vinden zonder Google Ads? Algoritmes dragen bij aan het succes van massaclaims. Want net zo makkelijk als mensen hun privacy wegvinken, vullen ze hun mailadres in bij de Consumentenbond om daarvoor gecompenseerd te worden. Maar dan moet de rechtbank nog wel even besluiten dat het verdienmodel van sociale media in Nederland niet langer opgaat

Onderbuik-ICT

Computers zijn ontstaan uit rekenmachines. Geknipt voor controle van aan- en toeslagen, zou je denken. (eerder verschenen in het Advocatenblad, april 2022 in de column Advocaat & Algoritme)

‘De Poort’: zo heet de digitale uitsmijter die de afgelopen jaren tienduizenden belastingbetalers de deur wees. Het algoritme scande bij binnenkomst alle ruim 10 miljoen aangiftes Inkomstenbelasting op afwijkende aftrekposten en dito afkomst, zo blijkt uit in maart verschenen onderzoek van PwC. Verder profileerde de - door de fiscus in Apeldoorn zelf geprogrammeerde - ‘weegmodule’ alle giften aan moskeeën, ook die mét ANBI-status. De door het algoritme ‘uitgeworpen’ aangiftes werden door een handvol analisten verder gefilterd op onder meer achternaam en postcode.
  Bij teveel verdachte vinkjes werden ze doorgestuurd naar ‘Intensief Toezicht’, waar ze – zo blijkt uit verhalen van gedupeerden, advocaten en  boekhouders – net zo vooringenomen en onzorgvuldig werden bejegend als de Toeslagenouders. Daarbij kwamen ze bij voorbaat in de Fraude Signalerings Voorziening (FSV) of op een andere zwarte lijst. Lang niet iedereen had de moed of de middelen om in beroep van de rechter alsnog gelijk te krijgen. Want de computer zat er vaak naast: Iemand met bovengemiddelde zorgkosten is meestal ziek, iemand met veel giften filantroop, of hij nu Achmed heet of Henk.

Op Belastingdienst.nl staan beelden van enorme oercomputers, ponskaartentypistes en aangiftediskettes. De fiscus begon al in 1949 te automatiseren. De hardware is met de tijd meegegaan, maar tientallen oude databanken doen nog altijd dienst. Bovenop de wet van de remmende voorsprong kwam in 2015 een ontspoorde afvloeiingsregeling die juist gebruikt werd door jongere nerds, terwijl de digibeten achterbleven.
    Het schandaal dat volgde blijkt nauwelijks te reconstrueren. Wat is er gebeurd en wie was verantwoordelijk? Er is heel veel zoek of vergeten: data, handleidingen, memo’s, poststromen met bewijsstukken verdwaald in stroomschema’s tussen vestigingen en afdelingen, met een stuwmeer van bezwaren als gevolg.
    Ook bij Inkomstenbelasting profileerden de onderbuik-algoritmes de HOTHOR’s (hoge teruggaaf met hoog risico). Maar anders dan voor de Toeslagenouders en fictief rendement-spaarders is er voor deze groep nog niets geregeld. Een kwart miljoen gedupeerden kreeg twee blauwe excuusbrieven, maar daarmee lijkt de kous niet af.
    ‘Wij krijgen dagelijks telefoontjes. En naast de FSV moeten er nog tientallen andere zwarte lijsten zijn’, schat Jits Berns van FT- Advocaten uit Nijmegen. ‘Ik werkte vroeger als inspecteur bij de Belastingdienst en kende ook lijstjes. Dat ontstaat vanzelf en belandt op de server. Zo kan dat gaan .’ Hij was dan ook blij dat de Haagse rechtbank onlangs oordeelde dat de fiscus een cliënt van zijn kantoor inzage moet geven in alle opgeslagen documentatie, niet alleen in de FSV.
     Voor de rest is de FSV-jurisprudentie terughoudend, signaleert hij. ‘De Hoge Raad heeft de lat erg hoog gelegd.’ Het arrest uit december [ECLI:NL:HR:2021:1748] omschrijft discriminatie door een algoritme nog als ‘uitzonderlijk’. 'Bewijs discriminatie dan maar eens'.
   Helaas lijken ook hier de meeste gedupeerden een laag inkomen te hebben en doen fiscalisten geen toevoegingen. De Toeslagenouders mogen sinds vorig jaar een gespecialiseerde advocaat uitzoeken op kosten van de staat, maar voor Inkomstenbelasting is het nog lang niet zover. ‘Ik maak me zorgen, want een goede belastingheffing is natuurlijk wel nodig voor de maatschappij’, vindt Berns. ’Al deze problemen leiden af van waar het om zou moeten gaan.’
   Ondertussen staat de Poort al twee jaar open. Het algoritme controleert alleen nog op kennelijke tik- en schrijffouten, maar laat de fraudedetectie tot nader order over aan handmatige steekproeven. Over drie jaar hoopt de Belastingdienst haar ICT blijkens een persbericht echt op orde te hebben. 

De roddeltantes SyRI en Siri (eerder verschenen als column in het Advocatenblad, maart 2022)

Zelflerend en efficiënt, maar ook rigide en onmenselijk. 

Zodra we ergens pinnen, op de snelweg geflitst worden, online iets bestellen of posten op sociale media: We krijgen continu te maken met algoritmes die ons gedrag opslaan en verwerken. We kunnen geen dag meer zonder Big Brother, maar wat hij allemaal precies in zijn schild voert willen we liever niet weten. Dat hij manipuleert en polariseert, vinden we eng of verdacht, maar ook technisch en saai.
   Advocaten krijgen ook beroepshalve regelmatig met algoritmes te maken. Een algoritme werkt als een wet of procedure, een verzameling regels die je kunt toepassen op een casus, met als doel beslissingen te nemen. Algoritmes komen overal van pas en lenen zich ook voor codificatie van stukjes recht in computertaal. Zo kunnen routineklussen goedkoop en precies worden uitgevoerd. Het algoritme vindt in milliseconden de speld in de databerg.
   De negende-eeuwse Perzische uitvinder Al Khwarismi had niet kunnen bevroeden dat de verbastering van zijn naam, Al-Goritme, ruim duizend jaar later een hype zou worden. Algoritmes produceren zelf soms ook ruis en misverstand.  Want hoe vertaal je ‘opzet’, ’grove schuld’ of ’redelijkheid en billijkheid’ naar enen en nullen? Waar juristen doorgaans niet kunnen programmeren, hebben ICT-ers die aan toepassingen knutselen weinig juridische bagage. En de administratieve krachten die de beslismachines voeden met data of de output omzetten in beschikkingen, hebben van beiden alleen oppervlakkige kennis. Automatisering is meestal een bezuiniging. De Toeslagenaffaire laat zien hoe fout dat kan gaan.
  Dat bleek ook al in 2018 bij een steekproef met het antifraude-algoritme Systeem Risico Indicatie (SyRI): Meer dan de helft van SyRI’s fraudemeldingen bleek bij nader onderzoek niet terecht. Het Public Interest Litigation Project (PILP) stapte samen met anderen naar de rechter en die oordeelde in 2020 dat SyRI teveel de privacy schond. ‘Als de overheid zoveel datasets verzamelt, dan is er al snel een dienst die op het idee komt er ook iets mee te gaan doen’, zegt PILP-advocaat Jelle Klaas.
    Nu ligt de opvolger van SyRI, de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS) bij de Eerste Kamer. NGO’s en de Autoriteit Persoonsgegevens waarschuwen voor ongelukken. ‘Als overheidsdiensten straks nog meer data, ook van bedrijven, mogen uitwisselen en koppelen, is er risico op een nieuwe Toeslagenaffaire’, zegt Klaas. ’De staat wil nooit openbaren hoe algoritmes werken. Dan heeft de burger het spelletje door, zo is de gedachte. Burgers moeten online steeds ingewikkelder data invoeren en door hoepels springen. Wanneer je dan een foutje maakt, wordt dat geframed als fraude.’

De zoekmachine van rechtspraak.nl turft 141 uitspraken met het trefwoord ‘algoritme’, allemaal vrij recent. Een fractie van het werkelijke aantal, want de SyRI-zaak zit er niet bij, geen Toeslagen-jurisprudentie of strafzaken tegen door algoritmes opgehitste wappies. Maar wel parkeerboetes, WOZ-waardes, lotingen voor scholen, een algoritme voor vingerafdruk-matches, gemeentes die procederen over verdeelsleutels en natuurlijk veel civiele zaken met en tussen tech-bedrijven.
    In de Verenigde Staten loopt sinds een paar maanden een massaclaim tegen Siri, de Big Sister van Apple. Op papier zijn de privacyregels voor dit soort chatrobots de laatste jaren behoorlijk aangescherpt. Meeluisteren of opslaan op een server mag alleen met toestemming. Maar de eisers beweren dat die restricties niet werkten toen ze Siri per ongeluk aanriepen. Wanneer ze het bijvoorbeeld met iemand over Syrië hadden. Daarna kregen ze hele specifieke popups, bijvoorbeeld een vakantie naar Damascus. Siri had kennelijk niet alleen per ongeluk afgeluisterd, maar was ook ongevraagd gaan zoeken. Een datalek, tamelijk onschuldig, maar wat lekt er nog meer?

November 2021 - Tijdens mijn research naar misstanden bij de Belastingdienst heb ik me verbaasd over de rol van voorlichters. Communicatie blijkt een belangrijk onderdeel van het probleem, schreef ook Pieter Omtzigt al in zijn boek. In Den Haag lopen 800 woordvoerders op de ministeries rond en landelijk zijn er tien PR-functionarissen voor elke journalist om langsheen te werken.
    Communicatieadviseurs zijn doorgaans onschadelijke lakeien. Je hebt er niets aan, hun persberichten zijn onleesbaar en de door hen georkestreerde fotomomenten, powerpoint prietpraat en spin-acties halen zelden de publieksmedia. Vervelender is dat ze er regelmatig wel in slagen echt (slecht) nieuws of interessante uitspraken van hun broodheren uit het nieuws te houden, maar blijkens de volle kranten en journaals elke dag glipt er nog genoeg door hun bemoeizucht heen.
       Maar de woordvoerder van de Belastingdienst maakte het wel erg bont de afgelopen maanden. Toen ik mijn eerste versie voor wederhoor liet lezen, wimpelde hij het verhaal van tolk Ahmed Abdi weg. Abdi is, vanwege vrijwilligerswerk voor mensen die hun aangifte niet zelf konden invullen, ten onrechte als fraudeur veroordeeld en raakte alles kwijt: geld, werk huis, toekomst. Vanwege privacy kon de voorlichter niet op details ingaan, maar mijn versie zat ‘vol ongerijmdheden’, smaalde hij.        
     Door zijn dedain motiveerde hij me verder te graven en ook andere gedupeerden op te sporen, die hetzelfde bleken te hebben meegemaakt. De ellende speelt niet alleen bij de Kinderopvangtoeslagen, zo vond ik uit, maar ook bij de gewone Inkomstenbelasting. De poenerige term 'belastingadviseur' was verkeerd voor deze groep, vond ik, hoe moest ik ze in het stuk typeren? Het waren een soort mannetjes, bedacht ik, zoals je een mannetje hebt voor de apk of voor de tuin. Maar was dat eigenlijk wel een woord, belastingmannetje? Ik googlede het en bovenaan stond een persbericht van de Belastingdienst, over precies mijn onderwerp; de harde aanpak van frauderende belastingmannetjes.

Ik mag die wereldvreemde voorlichters dus wel dankbaar zijn. Niet alleen wakkerden ze met hun arrogantie mijn ijver aan, ook droegen ze - geen enkel gevoel voor beeldvorming en storytelling - onbedoeld de vergelijking aan van de aandoenlijke belastingmannetjes tegen die dementerende, digibete Goliath die de fiscus is.
    Toen ik mijn nieuwe versie nog eens liet lezen, stuurde de voorlichter hem terug met ‘25 feitelijke onjuistheden’ als rode strepen in de kantlijn. Op dit broddelwerk konden ze niet serieus reageren. ‘Niet onderbouwd en feitelijk onjuist’, stond er 25 keer, ’het ging niet om vooroordelen maar om feitelijke afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde’, zo werd het (etnisch) profileren goedgepraat. En ik moest van de Belastingdienst de eindredacteuren van de Groene Amsterdammer en Eenvandaag in de cc zetten, want zij moesten dit ook weten. Die eindredacteuren waren net zo verbaasd als ik. Als ze al twijfels hadden over mijn verhaal, dan waren die met deze annotaties weggenomen. Nu zagen ze zelf hoe diep het problem zat. Er was helemaal geen sprake van fouten, alleen van een ander perspectief. De voorlichter leek echt in de vooronderstelling dat ze bij de Belastingdienst de waarheid in pacht hadden. Alleen hun perceptie was juist. ‘Ze hebben dus niets geleerd van de eerdere schandalen’, concludeerde eindredacteur van de Groene.
    De voorlichter bood nog wel een achtergrondgesprek met iemand van de afdeling. Daar was nog weken de tijd voor, maar na twee weken kwam hij met hangende pootjes terug. Ze wisten niet wie het moest doen, de een wees naar de ander, niemand was bereid de gang van zaken toe te lichten. Als ik nu een actuele versie van het verhaal kon mailen, zodat hij intern kon laten zien dat er wel degelijk rekening was gehouden met zijn 25 idiote aanmerkingen. Ik mailde hem de versie waarin een paar wat gekleurde woorden waren vervangen (‘thuis overvallen’ werd ‘onaangekondigd thuis bezocht’, ‘dreigbrief’ werd ‘vooraankondiging navordering’). Tegelijk had ik nieuwe bronnen verwerkt, die het stuk harder en nog beter onderbouwd maakten. Uiteindelijk liet de voorlichter weten dat niemand met mij wilde praten, omdat ze dachten dat mijn oordeel toch al vaststond.
     Jammer, want nieuwe info had het beeld zeker veranderd, misschien in hun voordeel, waarschijnlijk niet. In feite werd mijn stuk net zo behandeld en gecorrigeerd als een verdachte belastingaangifte en menen zij een monopolie op de waarheid te hebben. Alleen hebben ze in de media en de publieke opinie niet (meer) het laatste woord en werkt hun arrogantie in hun nadeel. Nu worden zij zelf  gecorrigeerd en hoe langer ze dat blijven ontkennen, des te pijnlijker het nog gaat worden.   
    In een officIële schriftelijke reactie schrijft de voorlichter:  'De Belastingdienst betreurt dat de journalist en De Groene niet bereid zijn geweest om de onjuiste aannames en gevolgtrekkingen in het stuk te corrigeren. Hierdoor krijgen de lezers een verhaal aangeboden dat niet strookt met de werkelijkheid.'
   'Bedankt voor de reactie, die denk ik goed aansluit bij het beeld in het artikel zelf', mailde ik terug, 'het is overigens nooit mijn inzet geweest om mijn aannames of gevolgtrekkingen te laten checken door de Belastingdienst. Ik kan gelukkig goed zelf nadenken. Het ging me enkel om de feiten, en daar heb je geen fouten in gevonden.'
    Waarop de voorlichter weer reageerde met: 'Opnieuw een onjuiste gevolgtrekking: er staan wel degelijk feitelijke onjuistheden in het stuk. Ik heb je daar eerder op gewezen. Meer kan ik niet doen. Jij kiest ervoor om de feitelijke onjuistheden (die deels voortkomen uit onjuiste aannames en gevolgtrekkingen) te handhaven. Dat is jouw keuze.'   
   Eigenlijk zit alles hierin: feiten, aannames en gevolgtrekkingen worden door de Belastingdienst door elkaar gehaald. Terwijl aannames vaak subjectief of ideologisch zijn, gevolgtrekkingen al dan niet logisch te staven en alleen feiten onweerlegbaar zijn. Feiten volgen nooit uit aannames en  ook niet uit gevolgtrekkingen. Gevolgtrekkingen komen voort uit feiten en wie conclusies uit data wil trekken, moet helder kunnen redeneren. Daar is een demente moloch als de Belastingdienst niet toe in staat.

Juli 2021 - Was Peter R. de Vries een man van details, ik hou van grote verbanden en nu hij ons helaas is komen te ontvallen, hier zijn grandioze  loopbaan (inclusief mijn kleine aandeel) en de opmars van de Nederlandse drugsmisdaad in vogelvlucht.
    Peter brak door met de ‘kwajongensstreken’ van Cor van Hout en Willem Holleeder, zijn latere vriend respectievelijk vijand. De ontvoerde Freddy Heineken had, zo vertelde Peter mij eens, met zijn thuiskratjes niet alleen de vader van Holleeder, maar eigenlijk heel Nederland aan de drank gebracht.

En sinds de jaren tachtig gingen er ook nog eens miljarden om in softdrugs, dankzij het gedoogbeleid. De politiek werd wakker toen in 1991 drugsbaron  Klaas Bruinsma werd vermoord. Veel later zou Peter aannemelijk maken dat de hasjimporteur iets moois had beleefd met prinses Mabel. Maar eerst kwam er een groot, grensverleggend politieonderzoek naar de mafia-organisatie die Bruinsma zou hebben nagelaten. De recherche hield drugscontainers niet langer bij de grens tegen, maar probeerde transporten tot aan de voordeur te volgen en zette zelfs een coke-lijn op, om zo de topmannen in het vizier te krijgen. Alles tevergeefs, want de boeven speelden dubbelspel en konden ongehinderd hun zakken vullen, met de IRT-affaire als gevolg.
  Met die affaire werd misdaadnieuws mainstreamnieuws en als nieuwbakken redacteur probeerde ik Peter te motiveren om meer aandacht aan georganiseerde misdaad te besteden. Maar hij liet het meestal liggen. Hij wilde zich juist onderscheiden van andere media en waarschijnlijk was hij ook te goed ingevoerd en kon niet straffeloos uit de school klappen.
    Wel vocht hij in die tijd met verborgen camera een fittie uit met die andere hasjboer Steve Brown, maar verder beperkte hij zich ook toen al tot moord, doodslag en verkrachtingen in de privé sfeer. Dat soort persoonlijke misdaad hield de mensen volgens hem meer bezig dan die abstracte drugsimperiums.
     Toch mocht ik een keer een item maken over de megazaak tegen de opvolger van Bruinsma. Er was een tip binnengekomen dat hasjtransporten die hem in de schoenen werden geschoven, ook door de politie doorgelaten waren en dus onrechtmatig bewijs. Ik zou ergens in de achterhoek met de bron gaan praten. Ik herinnerde me afgelopen week dat er vlak voor mijn vertrek opeens een soort bodyguard op de redactie verscheen, die mij begeleidde. Dat had Peter ongevraagd geregeld. Hij liet je niet zomaar alleen rondbanjeren in het criminele milieu. Terugblikkend vind ik dat ontroerend. Want wie regelde dat soort zaken ongevraagd voor hem?

De hasjcontainer bleek terecht te zijn gekomen ergens in een afgelegen boerderij. De stroman van de zogenaamde deltaorganisatie bleek een gemoedelijke hobbyboer, als in de serie Hollands Hoop. Hij vertelde dat hij in de container sloffen Marlboro had aangetroffen, de doosjes in werkelijkheid gevuld met plakken Pakistaanse hasj, precies zoals de parlementaire IRT-commissie had beschreven.
    Een paar dagen na de uitzending ging de Officier van Justitie in de megazaak uitvoerig op het nieuws in. Maar de verdachte topman van Delta werd evengoed veroordeeld tot een paar jaar cel.

Maar ondertussen waren hasj en coke toen al lang weer ingehaald door XTC en andere designerdrugs. Nederland verbouwde nu niet alleen zijn eigen, doorgefokte nederwiet, maar exporteerde ook partypillen die over de hele wereld net zo in trek waren als de bijbehorende, hier gefabriceerde elektronische klompendance, die stadions vol slikkende, snuivende tieners nog altijd in chemische extase weet te brengen. Cor van Hout en Holleeder waren allang weer vrij en terug aan de top, nu als bijna respectabele vastgoedbonzen die hun belangen in narcotica, gokken en prostitutie professioneel hadden afgedekt.
   In 2003 werd Van Hout omgelegd, andere kopstukken volgden en een hele generatie boeven verdween voortijdig onder de groene zoden, terwijl ook de nieuwe lichting gangsters zich niet onbetuigd liet. Maar Peter bleef zich grotendeels beperken tot huis, tuin en keuken moorden, familiedrama’s en persoonlijk leed. Toch deinsde hij niet terug voor de confrontatie tussen de zussen Holleeder met hun broer of de tweespalt van kroongetuige Nabil B., die zijn broer verloor. Zo raakte hij – misschien tegen wil en dank - toch betrokken bij het nieuws over georganiseerde criminaliteit. Het ging hem om rechtvaardigheid in persoonlijke verhoudingen, maar het gaat de mafia om miljarden winsten, reputatiebeheer en concurrentie met andere bendes.
  Hij kende de risico’s en bleef trouw aan zijn keuzes. Daar kun je alleen maar respect voor hebben. Hij had niet de illusie dat je drugsmisdaad effectief kunt terugdringen, maar deed wel alles om nabestaanden van persoonlijke misdaad genoegdoening te geven.  En inderdaad zijn de IRT-affaire en andere mega-processen stoffige geschiedenis geworden, terwijl de verhalen over Nicky Verstappen of Tanja Groen tijdloos blijven. Het maakt niet uit hoe lang geleden, de doden worden niet ouder, blijven jong, de wonden vers en het feit dat hun moordenaars vrij rondlopen onaanvaardbaar, zolang iemand over ze blijft vertellen. Net zoals het onaanvaardbaar is dat Peter R. de Vries er niet meer is om dat te doen.

Juni 2021 - Beeldvorming in de politiek kan soms alle kanten uit schieten. Vaak gaat het niet eens om wat we zien, maar om wat we denken dat anderen ervan maken. Niet om je eigen opinie maar om die zogenaamde ‘publieke’ opinie. Rutte won de verkiezingen, maar door blunders van Ollongren en hemzelf stond hij opeens te kijk als intrigant die Omtzigt weg wilde promoveren.  
   De oppositie hakte op hem in, Kaag met haar Nieuw Leiderschap en Hoekstra die zelf met Omtzigt in zijn maag zit, trapten vals nog wat na en de Christenunie gaf hem een dag later, op goede vrijdag de Judaskus. Rutte verscheen ontredderd met mutsje en fiets in het Journaal, als een wankelende dictator op de vlucht. Zijn tijd was voorbij, concludeerde de parlementaire pers.
   Maar twee maanden later is het beeld weer gekanteld, zit Rutte weer ferm op het fietszadel en kan kiezen wie hij de komende jaren achterop neemt, met hun hangende pootjes: Ploumen en Klaver of toch weer Segers? Ik weet niet of hij zelf heeft bedisseld dat de notulen van de ministerraad via RTL Nieuws uitlekten, maar daaruit bleek dat niet hij maar juist ministers van CDA, CU en D66 klaagden over Omtzigt. 
   En eigenlijk wisten we dit allemaal best. Het was natuurlijk leuk om teflon Rutte een paar weken lang af te branden en de man heeft ook ongetwijfeld fouten, maar achterbaksheid kun je hem moeilijk verwijten. Dan zou hij nooit tien jaar hebben kunnen regeren met links en rechts zonder ook maar één vijand te maken. Hij handhaaft zich niet door politieke spelletjes, maar werkt op basis van vertrouwen, en vertrouwen is makkelijker als er ook vertrouwelijkheid is, beslotenheid, intimiteit.  Binnenskamers gedragen we ons informeler en losser dan in de openbaarheid. Deals sluit je liever achter gesloten deuren. In het openbaar gaat onderhandelen stroef en ligt gezichtsverlies op de loer. Je houdt je kaarten tegen de borst en een compromis vereist moed. Dat heeft niets met Rutte te maken. Het zal ook niet wezenlijk gaan veranderen met een open bestuursstijl. De huidige formatie impasse, weken om de hete brei dansen, dat is het nieuwe besturen in de praktijk.
  Rutte is juist altijd een tamelijk open leider geweest, die ook overweg kan met minderheidscoalities en gedoogconstructies. Hij is in al die jaren nooit echt met meel in de mond gaan praten, geeft antwoord waar dat kan en legt uit waarom hij op sommige vragen nog geen antwoord kan geven. Misschien heeft die transparantie als keerzijde dat hij een enkele keer in het landsbelang iets moet ‘vergeten’. Liever dat dan een politicus die overal omheen lult, zodat hij nooit ergens op gepakt kan worden.
   Op dit moment is Rutte volgens mij de beste leider die we hebben, effectiever dan de steile Kaag of de hoekige Whopper. Ondertussen kan zijn opvolger zich warmlopen. Met al het gedoe kan het imago van de overspannen Omtzigt niet meer stuk. Hier ligt een buitengewone politieke kans. Als hij de komende twee jaar zich verder profileert met de enquêtes die Rutte een waardige aftocht zullen gaan bezorgen, dan kan hij de volgende verkiezingen winnen en de premiershamer overnemen. Omtzigt is meer dan de zoveelste populistische eendagsvlieg. Hij heeft, getuige zijn boek, verstand van besturen en kijkt voorbij de onderbuik, de waan van de dag, de randstad en de landsgrenzen. Hij lijkt me een populist van de goede soort. Een outsider, maar wel met kennis van zaken en gericht op resultaten. Hij spreekt ook kiezers aan die hun vertrouwen in de politiek zijn verloren en heeft bewezen te beschikken over het doorzettingsvermogen om veranderingen af te dwingen. Na decennia van pragmatische polderaars krijgen we straks misschien een Man met een Missie in het torentje.

Maart 2021 - Ons land, onze luchtwegen en onze gesprekken worden nu al een jaar in beslag genomen door het virus. Eerst waren er nog wel mensen die meenden dat Covid 19 ons iets wilde vertellen, maar nu probeert zelfs Hugo de Jonge zich niet meer te verplaatsen in de strategie van de vijand. Ondertussen verplaatst het virus zich wel in ons. Hoewel niet positief getest en verder zonder klachten deed ik wel een poging om het virus een stem te geven: 


BRIEF VAN COVID 19

Beste mensen.

 Nee, wij zijn niet uit op wereldheerschappij. Jullie mogen de baas blijven spelen, wij liften gewoon een poosje met jullie mee. We passen onze databestanden voortdurend aan, zodat het nog beter tussen ons klikt. Net zoals jullie willen wij niets anders dan onze in nucleïnezuur versleutelde informatie doorgeven naar de toekomst. Dat is alles. En jullie helpen een handje daarbij.
       Zoogdieren dansen, paren, baren en verzorgen de nieuwe genetische files, totdat die worden gereproduceerd in een volgende generatie. En zodra dieren tegen elkaar aan schurken, kunnen wij, virussen, ook verder met de verspreiding van óngenen. We zijn gegevensdragers, zakjes DNA, net zo goed als jullie. Het ene DNA is niet beter of belangrijker dan het andere. Het wil allemaal overleven, mee bljven tellen in de optelsom van eigenschappen, de verscheidenheid aan kleuren, vormen en leefwijzen. Van mug tot olifant, van alg tot aap.
    In alle bescheidenheid zijn wij misschien wel de meest efficiënte vorm van evolutie. We eten niet en worden niet gegeten. We zijn totaal nutteloos, kunnen alleen delen en muteren. Daarbij worden we niet afgeleid door zintuigen of zelfbewustzijn. Toch schieten ook wij soms wat door in levenslust en wordt onze gastheer ziek. Maar dat was dan niet de bedoeling, zoals ook jullie je habitat, de aarde, niet opzettelijk verzieken.       
    Als onze gastheer onverhoopt sterft, springen we over op een ander. Daarvoor hebben we geen liefde nodig, geen restaurants of theaters, geen festivals of vliegvakanties, hoewel die dingen wel helpen bij onze vermenigvuldiging.
     Ook met vaccins kunnen we leven. Prima als jullie straks minder ziek worden en het openbare leven wordt hervat. Hoestend en handenschuddend zullen jullie onze data blijven verspreiden, zonder dramatiek en quarantaines. Jullie zullen ons vergeten, maar onze genetische broncode zal niet worden vergeten. Ons verhaal gaat gewoon verder, ook al haakt het publiek af.
  Jullie gooien straks alle remmen los? Wij hebben de lusten en niet de lasten. Want als er over een paar eeuwen nauwelijks mensen meer zijn, hebben wij ons allang genesteld in andere leefvormen. Wij bestaan al miljoenen jaren, ter land, ter zee en in de lucht.  
  Onze genen zijn eigenlijk een soort brieven, net zoals die van jullie. Verhalen over het leven zelf. Maar waarom worden  die brieven al honderden miljoenen jaren herschreven en doorgegeven, als niemand ze kan lezen? Jullie proberen de geheimtaal van het DNA stukje bij beetje te decoderen. Maar ontcijferen is kennelijk wat anders dan begrijpen: Soorten hebben elkaar gewoon nodig. In wezen zijn jullie net zo aanhankelijk als wij.

Oktober 2020 - Eind jaren negentig maakte Nederland kennis met het eufemisme ‘preventief ruimen’. Voor het eerst werden in naam van virusbestrijding miljoenen varkens, koeien en kippen gedood en vernietigd. Die virussen waren er altijd al. Maar door de intensieve veeteelt in een dichtbevolkt land, waren nu opeens draconische maatregelen nodig. Nieuwsbeelden van dode dieren die met een grijperbak als vuilnis in containers werden gekieperd (zoals op deze foto van omroep Gelderland) veroorzaakten schok en woede.  Varkens in Nood demonstreerde op het Binnenhof en boeren hingen uit protest dode varkens aan bomen. De foodie trend vind zijn oorsprong in deze periode. Toch zijn we sindsdien de methode van stamping out normaal gaan vinden. Elk jaar worden wel een paar keer boerderijen geruimd. Nertsen, geiten, eenden. We kijken er niet meer van op.
   Ik zocht het destijds uit en het paardenmiddel kwam uit een obscure Brusselse circulaire. Een keer in de dertig jaar een deel van de veestapel ruimen zou goedkoper uitpakken dan andere manieren van ziektebestrijding. Toen al vertelden deskundigen in mijn reportage dat die rekensom achterhaald was. Preventief ruimen is niet alleen dieronvriendelijk maar ook duur.

Dit jaar maken we kennis met de ophokplicht voor mensen. Thuiswerken, mondkapjes, een verbod op alle dingen die het leven leuk maken zoals uitgaan en feestjes, een app die onze laatste contactmomenten vastlegt. Net als toen komen de regels niet van een duistere mastermind, maar van stuntelende wetenschappers en medicijnmannen die met de beste bedoelingen ook maar wat doen. En na Covid 19 doemen de volgende nieuwe virussen al op. Gaan we straks elk griepseizoen in ‘intelligente lockdown’? Gaan we elk gemuteerd virus monitoren en ‘gericht bestrijden’?
     Het probleem is niet dit relatief onschuldige virus, maar ons versnipperde zorgstelsel, waar de combinatie van marktwerking en strenge quota zorgt voor veel bureaucratie, verwarring en fouten. De zorg zou nu gouden tijden moeten beleven, want er is een enorme zorgvraag.  Had al die miljarden gestopt in meer IC-bedden en het omscholen van tienduizenden werklozen als verpleegassistent. Het is vreemd dat we nu, na een half jaar, weer allemaal dicht moeten zodat de zorg deels open kan blijven.
     We leven sinds maart in een medicocratie, waar falende virologen de dienst uit maken. Maar artsen zijn niet opgeleid als  managers. Ze worden geleid door smetvrees en maken ons nu al maanden bang voor kansberekening, voor wat er zou kunnen gebeuren als we niet luisteren naar de dokter. De zorg zou de oplossing moeten zijn, en niet het probleem. En het is een slecht idee om het landsbestuur uit te besteden aan zorgmanagers die hun eigen winkel niet op orde hebben.
    Wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart’, schreef Prediker: We kunnen niet alles doorgronden over de miljoenen microben die in en om ons krioelen.  Ik heb de corona-app geïnstalleerd, zal vooraan de rij staan voor een vaccin, maar hoop dat we de corona aanpak straks kunnen beschouwen als een vergissing, een middel dat erger bleek dan de kwaal. Laten we alle nieuwe varianten gewoon weer griep noemen, te bestrijden met hoestdrank, thee met honing en vers citrusfruit en natuurlijk voldoende IC-bedden voor de enkeling die het echt te pakken heeft. En als ik zelf ooit mocht bezwijken aan een toekomstig achterneefje van Covid19, dan lijkt me dat een betrekkelijk mild en menswaardig einde.

Juni 2020 - Begin dit jaar schreef iemand in een opinieartikel in de Volkskrant over het gevaar van een infodemie. Corona was nog een onschuldig dan wel verdacht griepje in het verre Wuhan, waarover we in de nieuwsarme periode rond de feestdagen vrijblijvend konden schamperen dan wel griezelen. Twee maanden later had het virus alle nieuwsuitzendingen en krantenpagina´s geïnfecteerd en sindsdien gaat het nergens anders meer over.
       Dankzij de crisis kreeg de journalistiek officieel de status van vitale sector, net zo belangrijk als de zorg, de supermarkten en de schoonmaakbranche. En dus zijn we nieuws gaan maken, veel nieuws, non stop. De honger naar informatie is onstilbaar bij het thuiszittende publiek en bij gebrek aan feiten moet de kijker het vaak doen met eindeloos speculeren en oeverloos discussiëren. We weten niet wat het beste werkt. De virologen kunnen pas definitieve conclusies trekken wanneer het voorbij is.
         Van onschuldige verkoudheid werd Covid19  bijna van de ene op de andere dag opgepompt tot die dodelijke pandemie waarvoor rampenfilms ons al die jaren hadden gewaarschuwd. Het eencellige wezentje met zijn aandoenlijke zuignapjes werd in de beeldvorming een bloeddorstig vampiertje, de 21^e eeuwse versie van de zwarte dood. Het is oorlog en televisie heeft weer iets van Radio Oranje met veel ‘eendracht’, ‘samen’ en ‘verbinding’, ook in de galmende reclameblokken. De werkelijkheid op straat en in de supermarkt voelt anders. Overal hangt de nervositeit van de tandarts of de security check op de luchthaven. De strijd tegen het virus maakt ons niet solidair, maar juist bang voor elkaar. Handen schudden werd handen wassen, de omhelzing anderhalve meter. De gemeenschappelijke vijand heeft het gezicht van de ander.
     Een toch al gepolariseerde samenleving drijft zo - alle mooie woorden ten spijt -  nog wat verder uit elkaar. Eindelijk was het boerkaverbod in het openbaar vervoer een feit, maar nu moet iedereen zijn gezicht bedekken. Oud en jong, flex en vast touwtrekken over de regeltjes van het nieuwe fatsoen en de rekening voor de onvermijdelijke recessie.
       Corona zelf is niet zo bijzonder, maar de bestrijding ervan lijkt me uniek in de wereldgeschiedenis. Zelfs tijdens gruwelijke oorlogen gaat het leven door, nu ligt alles maandenlang stil. Tijdens pest-uitbraken in de zeventiende eeuw droegen alleen de dokters gezichtsmaskers in de vorm van een vogelkop. Veel besmettelijke ziekten zijn dodelijker dan Corona. Malaria, aids, tbc, cholera, ebola, typhus en veel andere ziektes steken regelmatig ergens de kop op of maken bepaalde gebieden permanent minder veilig. Toch hebben we ermee leren leven.Het grootste gevaar van Covid19 is zijn onschuld. De meeste geïnfecteerden worden niet of nauwelijks ziek maar kunnen wel anderen besmetten. Vandaar de paniek en de maatregelen in maart, na de eerste Nederlandse sterfgevallen.
       Het angstbeeld van uitpuilende wachtkamers vol doodzieke mensen was effectief om iedereen drie maanden thuis te houden en deze golf van besmettingen te smoren. Maar nu dat is gelukt komen de maatregelen overtrokken voor. Het middel was erger dan de kwaal.

Historici zullen straks misschien op de corona terugkijken als een wereldwijde massapsychose. De lockdown was in december bedoeld om het virus in Wuhan in te dammen. Toen dat mislukte, werd het middel overgenomen door andere landen. Symboolpolitiek, omdat containment al geen zin meer had. In veel arme landen is nauwelijks corona, maar zitten mensen al maanden hongerig in hun hutjes, alleen omdat hun regering niet achter wil blijven.
       Rutte beloofde eerst een muur van immuniteit, later werd het doel flattening the curve. Maar groepsimmuniteit is nog lang niet bereikt, juist omdat de piek laag, steil en kort bleef.
      Uit allerlei onderzoeken blijkt nog geen heldere relatie tussen aanpak en effect. Helemaal niets doen en laten uitrazen was geen optie, maar nu de ziekenhuizen weer leeg zijn, kun je concluderen dat het hele land stil leggen onnodig was.
        We zouden vooral kwetsbare mensen moeten beschermen. Triest dat de verpleegtehuizen tot voor kort niet eens mondkapjes kregen. Alles ging naar de ziekenhuizen. Tijdens de piek lagen daar 1200 zieken op de IC. Dat is nauwelijks een epidemie te noemen en zou voor een land als Nederland geen capaciteitsprobleem mogen vormen.
        Er zullen vast nieuwe, plaatselijke uitbraken komen. Ik hoop dat de media tegen die tijd uitgekeken zijn op het onderwerp en het afdoen met een item halverwege het journaal. Dat we in het ergste geval onze mondkapjes uit de kast halen, maar wel gewoon naar werk, school, restaurant of theater blijven gaan. Tegen die tijd is er vast weer een ander thema om je druk over te maken. Hoe gaat het eigenlijk met de Brexit, waarvoor we ook jaren bang zijn gemaakt? Staat de EU straks weer eens op springen vanwege de corona-schulden? Of zullen we het hebben over de diepere oorzaken van deze pandemie? Te veel vlees eten en vliegen? Laten we een fractie van de coronahysterie bewaren voor duurzaamheid en klimaat.
        Media blazen de waan van de dag graag op tot historische proportie, terwijl ze geen aandacht hebben voor structurele veranderingen. Hoe vaak hebben we de afgelopen decennia na een incident niet beweerd dat de wereld nooit meer hetzelfde zou worden?
       Maar na eerdere epidemieën (gekke koeien, Q koorts, varkenspest, vogelgriep) werden dieren nog verder opgehokt in steriele quarantaine. Op 9/11 en IS reageerden we met laffe bombardementen op onschuldige burgers en steun aan misdadige regimes. Na de schuldencrisis trokken de oude banken zich verder terug in hun ivoren torens. De eurocrisis werd opgelost door de geldpers permanent te laten draaien, ook de komende jaren weer. Elke keer gaan we, zodra het weer kan, op de oude voet verder en zetten zelfs nog een tandje bij. De geschiedenis leert dat de meeste mensen er weinig van leren.

Maart 2020 - Uit de veelbesproken talkshow oorlog is wat mij betreft een grote winnaar tevoorschijn gekomen, waar je niet zoveel over hoort. Dat is de geloofwaardigheid van de journalistiek. En die kan in deze tijden van nepnieuws en complot denken wel een succesje gebruiken.
    Nog maar twee maanden geleden gaf niemand een cent voor de publieke omroep. Jinek had zich laten wegkopen door RTL en Jeroen Pauw vertrok, volgens NRC omdat hij nog meer wilde verdienen dan hij al deed.
       Hoongelach alom toen NPO aankondigde de twee Late Night sterren te vervangen door vijf presentatiekoppels met relatief of volslagen onbekende gezichten. Wat een zwaktebod, smaalden de commentatoren. Wat een armoede! Moeten deze nobody’s het opnemen tegen diva Jinek? Moeten deze losers de trotse Pauw doen vergeten? Maar vanaf de eerste uitzending bleek dat heel goed te gaan. De nieuwkomers scoren zelfs structureel beter dan de ervaren Jinek. Ze hebben vaak betere gasten, de duo presentatie zorgt voor een prettige sfeer en het zijn bijna allemaal ervaren, inhoudelijk sterke journalisten. Met zijn tienen zijn ze zeker aan Jinek gewaagd, en het is gelukkig ook weer niet zo dat alle kijkers Jinek nu links laten liggen. Ik denk dat de meeste kijkers net als ik heen en weer zappen op zoek naar de interessantste gasten en verhalen en dat de presentatie weer bijzaak is geworden. Daarom een overwinning van de inhoud.
       Ondertussen zie je tussen de tien nieuwe gezichten de toptalenten al schitteren. Hugo Logtenberg en Erik Dijkstra zouden zomaar uit kunnen groeien tot de nieuwe Pauw of zelfs de nieuwe Matthijs. Maar het is de vraag of zij straks met evenveel gemak een topsalaris kunnen eisen. Als het succes van OP1 iets duidelijk maakt, is dat talent helemaal niet zo dun gezaaid is. En bijna iedereen heeft een personality. Als je presentatoren maar laat groeien en de kijkers aan ze kunnen wennen, dan is er genoeg potentieel. Het is onzin om een vedette tot ver voorbij zijn uiterste houdbaarheidsdatum een topsalaris uit te keren, alleen omdat hij in een ver verleden een kans heeft gehad en gegrepen. Dan is het veel slimmer van de publieke omroep om nieuwe gezichten een kans te geven. Het gaat tenslotte om belastinggeld en de kijker wil ook wel weer eens een ander gezicht en geluid.
      Het gaat aan de talkshowtafels ook regelmatig over topsalarissen. Het was altijd ongemakkelijk om zo’n grootverdiener te zien fulmineren tegen bonussen en graaicultuur bij de banken of woningcorporaties. Goed, het vraagt misschien meer talent, lef en kennis om een talkshow te presenteren, dan om een suffe aandeelhoudersvergadering of raad van bestuur voor te zitten, maar toch voelde het altijd als boter op het hoofd van de kritische talkshow host. Maar als het thema topsalarissen straks langskomt bij Op1, dan kunnen de presentatoren van dienst zonder blikken of blozen hun modale loonstrookje op tafel leggen.

April 2019 - In al weer de tweede zuiveringsronde bij het jonge Forum voor Democratie moest medeoprichter Henk Otten het veld ruimen. Henk de Tank werd publiekelijk vernederd en afgeserveerd, omdat hij het had bestaan om in een interview wat kritiek te leveren op het narcisme van Baudet. De partijleider liet zijn in ongenade gevallen adjudant als straf omstandig geselen, maar verleende daarna gratie. Henk mag toch in de senaat. Het lijkt een slimme zet van Baudet. Het oogt lankmoedig, maar is misschien wel het toppunt van sadisme. De gemuilkorfde beer moet straks in de senaat dansen naar de pijpen van de Boreale Leider.
      Had de gewezen bankier maar een paar weken gewacht met zijn aanval, dan had hij als leider van de grootste Senaatsfractie zonder moeite kunnen uitgroeien tot het gezicht van zijn partij. De regering heeft geen meerderheid in de Eerste kamer en Otten had deals kunnen sluiten met Rutte 3. Zo zou hij het komisch duo Baudet in de Tweede kamer moeiteloos voorbij hebben gestreefd. Maar Otten kon niet wachten, liet zich kietelen door journalisten van NRC en bevestigt maar weer eens dat bankiers geen betrouwbare penningmeesters zijn, en nog minder benul hebben van strategie en hoe het er in de echte wereld aan toegaat, zo luiden de meeste commentaren.
         Maar misschien blijkt het toch anders te liggen, en is juist Baudets hoogmoed afgestraft. De inmiddels beruchte toespraak na de verkiezingszege was zijn coming out als racist. Je zag de overwinningsroes in zijn ogen, zijn altijd al gezwollen voordracht werd die avond nog potsierlijker: “Vrienden! De uil van Minerva…” Had hij tot nu toe een enkele keer stiekem op zijn hondenfluitje geblazen, nu draaide hij er niet langer omheen. De kiezer had immers gesproken? Nu kon hij eindelijk ook vrijuit spreken.     
      Er is veel gezegd over het racistische codewoordje ‘boreaal’. Maar los daarvan, bevatte de toespraak deze sleutelpassage: “Wij, beste vrienden, wij zijn het product van 300.000 jaar evolutie. Wij hebben meerdere ijstijden overleefd, wij hebben mammoeten gevloerd. Wij zijn dragers, wij zijn erfgenamen van de grootste beschaving die ooit heeft bestaan. Wij dragen een unieke kracht. (…) Iets wat in ons zit, wat nooit kan worden afgepakt.”
       Dat “iets, dat niet kan worden afgepakt”, die “unieke kracht”, daarmee bedoelt Baudet niet de westerse cultuur of traditie. Die kan immers wel worden afgepakt of afgezwakt en dat gebeurt ook in de visie van Baudet. Met “de unieke kracht” die in zijn toehoorders zou schuilen, kan Baudet niets anders bedoelen dan de genen, het DNA van een fictief, Arisch ras dat zich sinds het ontstaan van homo sapiens, in het koude noorden hoger zou hebben ontwikkeld (“ijstijden overleefd”) dan in andere gebieden, met de “grootste beschaving” als resultaat.
       Dit is onzin. De moderne mens stamt uit Afrika, de grootste beschavingen ontstonden niet in het Boreale noorden, maar net boven de evenaar: China, India, de Maya’s, Babel, Egypte, later de Grieken en Romeinen, allemaal Zuidelijke of Oosterse beschavingen die ‘groter’ waren en langer standhielden dan de moderne Westerse beschaving. Baudets ideeën voeren terug op negentiende eeuwse theosofische flauwekul, die ook nog eens is verbasterd door nepwetenschappers. Als er al zoiets is als een indo-europese bakermat, dan ligt die volgens archeologen ergens in de Kaukasus of het huidige Turkije. De enige Boreale beschaving is die van de Eskimo’s. Maar iglo’s en honden sleeën vindt Baudet juist inferieur.
           Daarbij is zijn beeld van de “grootste beschaving” veel te rooskleurig. De cultuurschatten waarmee hij dweept, gingen ten koste van niet alleen kolonies en slaven, maar ook van verreweg de meeste Europeanen uit die tijd. Negentig procent van de Nederlanders had helemaal geen weet van Mozart, Rembrandt of de grachtengordel. Die probeerde te overleven in een krot of plaggenhut. De gouden eeuw leverde schitterende monumenten op, maar het dagelijks leven was voor de meesten tot ver in de twintigste eeuw grauw en armoedig.
    Dat een in Leiden gepromoveerde jurist dit soort onzin serieus lijkt te geloven is curieus en extra zielig, omdat Baudet er zelf helemaal niet boreaal uitziet. Net zoals de geblondeerde indo waarvan hij de meeste zeteltjes afsnoept, probeert hij iemand te zijn die hij niet is.   
    
Maar is het gevaarlijk? Zijn fanatieke, jonge fans brainstormen op besloten partijdagen en app-groepen enthousiast over de beste manier om Nederland etnisch te gaan zuiveren. Daar klinkt gelukkig vooralsnog niets van door in de officiële partijstandpunten, die eigenlijk best redelijk en realistisch zijn. Een beetje VVD, een vleugje D66, een snufje PVV light. Allemaal binnen de grenzen van de wet. Zelfs de Nexit is al geschrapt.
      Maar na zijn overwinning meende Baudet die avond dat zijn kiezers in zijn private waanbeelden waren gaan geloven. Dat ze hem zouden volgen in zijn queeste tegen het partij-kartel, de linkse leraren, de klimaat-drammers en “immigratie die het straatbeeld vertekent”.
        Otten probeerde af te rekenen met de grootheidswaan van Baudet, en lijkt daar voor te moeten boeten. Maar als je beter naar de uitkomst van het conflict kijkt, dan wordt Otten misschien wel de winnaar en is juist Baudet gemuilkorfd. Baudet moest de beschuldiging van greep uit de kas inslikken, Otten werd geprezen om zijn inzet en bood alleen excuses aan voor de ontstane ophef. Tussen de regels door lees ik dat Otten helemaal geen genadebrood eet en nog lang niet is uitgespeeld. Baudet had hem gemakkelijk kunnen royeren. Dat hij er nog zit, betekent dat hij steun heeft in zijn fractie en de rest van de partij.
      Iedereen vergelijkt de ruzie met LPF-toestanden, maar mij doet het meer denken aan de breuk tussen Fortuyn en Leefbaar Nederland. Het gematigde Leefbaar probeerde de extraverte stemmentrekker in het gareel te houden. Dat lukte niet en Fortuyn moest vertrekken en begon zijn LPF. Of misschien kun je Baudet vergelijken met Steve Bannon, die na de overwinning door Trump werd gedumpt vanwege zijn ideeën over rassenstrijd. Er is ook een sterke parallel met de ruzie destijds tussen Rita Verdonk en haar twee steunpilaren, inclusief de valse verwijten over een “greep uit de kas”. Na die ruzie liep Trots op Nederland leeg als een ballonnetje lachgas. Dat zal FvD ook gebeuren, als deze tweespalt vaker gaat opspelen
       Vanaf nu bepalen senatoren en gedeputeerden de koers van FvD. Zij hebben wél politieke macht en weten dat ze pas meetellen, als ze compromissen sluiten over bijvoorbeeld klimaatbeleid. Hun kiezers zitten niet te wachten op een nieuwe PVV, die zich buitenspel zet. FvD zal zich de komende maanden en jaren moeten bewijzen als een serieuze partij, en nieuwe uitglijders van een ongeleid projectiel passen daar niet bij. Baudet heeft zijn dienst bewezen als aandachtstrekker, maar de vraag is of hij mee wil en kan groeien in de nieuwe fase van dit politieke avontuur. Ik denk het niet, want Baudet heeft niets met polderen. Zijn enige natte droom is om dit kikkerlandje straks blank en boreaal terug te kunnen geven aan de golven.

Februari 2019 – In alle stilte verscheen vorige maand het nieuwe boek van Mohamed Rasoel, ‘Melkkoe en Zondebok’. Toen ik hem vijf jaar geleden tevergeefs probeerde te interviewen voor mijn documentaire ‘Op zoek naar Rasoel’, kondigde hij het al aan. Zijn eerste boekje, “De Ondergang van Nederland” veroorzaakte in 1990 een enorme rel en meerdere strafzaken. Nu blijft het stil.      
    'De Ondergang van Nederland’ was een islamofoob en ook tamelijk racistisch pamflet dat al snel werd verboden. Rasoel verscheen een paar keer op TV met pruik en zonnebril, bang voor represailles uit de moslimhoek. Er werd druk gespeculeerd over de ware identiteit van de vermomde schrijver met schuilnaam. Theo van Gogh? Gerrit Komrij? In mijn documentaire maak ik aannemelijk dat de ware schrijver toch die vermomde komediant was, Zoka van der A., een uit Pakistaan gevluchte hippie die in Nederland rondtrok als cover-artiest, een one man band voor feesten en partijen.
    Ik sprak met oude vrienden, buurtgenoten, kennissen en doodsbange ex-vrouwen van Zoka en reconstrueerde een portret van een paranoïde psychopaat die na de veroordeling voor het discriminaterende boekje verder was afgegleden en meerdere malen veroordeeld voor verkrachtingen en het maken van kinderporno. Hij bleek de belichaming van het gevaar waar hij de ‘naïeve’ Nederlanders in het ranzige boekje voor waarschuwde. Een man die met charme, provocerende meningen en desnoods een zielig verhaal mensen voor zich wist te winnen, maar ook wildvreemde vrouwen met een mes tot seks dwong of minderjarige daklozen drogeerde, verkrachtte en dat filmde. Zoka alias Mohamed Rasoel bleek met andere woorden Wilders’ worst nightmare. Het was extra pikant dat de PVV in 2012 met een motie zijn boekje gratis had willen verspreiden op alle middelbare scholen.
     In het nieuwe boek zet Rasoel de mystificatie onverdroten voort. ’Alhoewel hij tijdens zijn leven talloze vrouwen heeft proberen te verkrachten, omdat hij het flirten niet begreep’, zo schrijft het voorwoord: ‘was hij zeker niet Zoka van der A. en Gerrit Komrij was homofiel.’ Het voorwoord beweert dat Rasoel na alle commotie in 1990 is gevlucht naar Oost-Europa en dat hij onlangs overleed in een grot in Afghanistan. Dit boek zou zijn testament zijn, maar dat is onzin. Zoka verkeert voor zover ik weet in goede gezondheid en was vijf jaar terug niet te beroerd om een Zuidas-advocaat op de NTR af te sturen om een scene uit de documentaire te krijgen.
    Ik ga zijn nieuwe boek niet lezen en verwacht er verder weinig meer van. Het taboe is er af en zijn geluid is inmiddels helaas overal te vinden op internet. Misschien solliciteert Zoka naar een plek op de lijst van FvD als de nieuwe Ramautarsing. Ook daar zou vrees ik niemand zich meer druk over maken.

Januari 2019 - Sluipenderwijs maakt de politieke correctheid de afgelopen jaren een come back op TV en in de kolommen van de kwaliteitskranten. Ze is natuurlijk nooit helemaal weggeweest, maar in de debatten over #MeToo, White Privilege, klimaatverandering en de flauwiteiten van Derksen en Van der Gijp laat het vermanende PC-vingertje zich weer steeds vaker van haar meest onberispelijke en dus ook wel voorspelbare kant zien. Vooral de jongste generatie columnisten in Volkskrant en NRC laat zich zonder gene op haar correctste beentje voorstaan.
            Ondertussen zijn ouderen, en ook wel jongeren op sociale media en in het echte leven nog altijd druk doende de grenzen van het politiek onbetamelijke te verleggen, wat de brave PC borsten dan weer aanleiding geeft om nog eens te benadrukken hoe belangrijk het is om de rechten dan vrouwen, minder validen, LHBTIQRST-ers, Groningse aardbevingsgedupeerden, mensen met een migratieachtergrond, geachte reizigers en eigenlijk iedereen die ergens het slachtoffer van denkt te zijn geweest, zo omzichtig mogelijk te respecteren. Soms lijkt het er bij de kletsprogramma’s op TV en de opiniepagina’s bijna op alsof we allemaal weer ouderwets in het PC gareel zijn gemept, pal voor het kinderpardon en de warmtepomp. Maar dat is helaas niet zo, blijkt uit de peilingen. Integendeel, het populisme heeft er nog nooit zo florissant voorgestaan. We stevenen na de volgende kamerverkiezingen misschien wel af op een coalititie VVD-CDA-FVD met steun van PVV. Vreselijk!
           Politieke correctheid is een oud scheldwoord voor de moraal van de babyboomers. Die hadden sinds ’68 korte metten gemaakt met het fatsoen van hun ouders, maar vanaf de vroege jaren negentig werd hen door hun inmiddels volwassen kinderen zelf een spiegel voorgehouden. Hoezo alles moet kunnen? Waren die idealen niet een beetje naïef? Zat er vaak niet iets onder dat helemaal niet mooi was? PC was een knellende orthodoxie geworden. Tegenspraak werd niet geduld. Feiten die niet met de leer overeen kwamen, wilden we niet zien. Waar was de twijfel? Waar was het debat? Alleen met humor en ironie mochten schrijvers en cabaretiers in die tijd nog een beetje knabbelen aan onze vermeende consensus.
         PC werd uiteindelijk definitief verneukt door smeerlappen als Harvey Weinstein en Bill Cosby en graaiers in de sociale sector en de charitasindustrie. Links lullen, rechts vullen. Vooruitstrevendheid was ten onrechte een tijdje synoniem voor hypocriet. De goede beginselen waren misbruikt door hele foute types. Toch doet dat aan het ideaal natuurlijk niets af. Wie even  nadenkt, kan niet anders zijn dan feminist, antiracist en tegen discriminatie op welke grond dan ook. Maar ik hoef niet elke dag in mijn krant te lezen hoe een nieuwe generatie columnisten zich uitput in weldenkendheid. Het lijkt me ook niet verstandig om allang geaccepteere waarden er alsnog doorheen proberen te drammen. Dat komt zwak over en roept juist meer wrevel en ontkenning op. Je stelt je punt onwillekeurig opnieuw ter discussie.
    Ik heb dan ook niet zoveel met het pathos waarmee een nieuwe generatie het verre verleden oprakelt en de antieke ketenen met veel misbaar opnieuw van zich afwerpt. Maar goed, dat is nog altijd beter dan verdwaasde FVD bleekneusjes die al even antieke rassentheorieën omarmen. Wat ik wel mis in de krant en elders is ironie, distantie en humor. De cabaretiers en columnisten van nu mogen de grappen niet overlaten aan amateurs als Derksen, Van der Gijp en Geenstijl.

5 maart 2017 - In deze wezenloze campagne is Wilders tot dusver de grote afwezige. Het cordon sanitaire heeft hem volgens de peilingen nauwelijks geraakt. Houdt Wilders zijn kruit droog voor de eindspurt, de debatten waar hij wel aan mee gaat doen? Of grijpt hij de problemen rond zijn beveiliging aan als excuus om straks als tweede of derde te eindigen? Misschien koerst hij aan op verlies, zodat hij kan blijven prijsschieten vanuit de oppositie?
    Ik ga niet op hem stemmen, maar toch hoop ik dat de PVV deze keer de grootste wordt. In dat geval zouden de andere partijen hun mislukte strategie beter kunnen heroverwegen. Want als de PVV de grootste wordt, biedt dat nieuwe kansen om de partij klein te krijgen. Al dertien jaar lang is Wilders een belofte, de eeuwige nieuwkomer die ons landje “weer groot gaat maken”. Als Wilders wint moet hij die belofte waar zien te maken. Ongetwijfeld weet hij als geen ander dat hij dit helemaal niet kan.
    Mijn onlangs gepubliceerde online documentaire “Wilders wilde haren” blikt terug op de tienerjaren van deze rebel zonder reden. Een dwarse puber die zijn wortels zocht in Israël en onder Joodse kolonisten inspiratie opdeed voor zijn latere kruistocht. Als het aan de inmiddels 53 jarige angry young man ligt, blijft hij ook de komende vier jaar onverminderd puberen in de oppositie. Niets wijst erop dat Wilders wil regeren. Hij heeft geen verkiezingsprogramma, hij heeft nooit moeite gedaan om een partijorganisatie op te bouwen en heeft geen kandidaten voor regeringsposten. Wilders is een control freak die de leiding over zijn eenmanszaak nooit zal willen delen met PVV-ministers, staatssecretarissen en fractievoorzitters. Geen LPF-toestanden, herhaalde hij vorige maand voor de Duitse televisie.
    De LPF mocht in 2002 na één overwinning gelijk meeregeren, en ging binnen een paar maanden ruziënd ten onder. Wilders kwam tot nu toe weg met een comfortabele rol als gedoger van het kabinet Rutte 1: Wel de lusten, niet de lasten van de macht.
    Stel dat hij nu de grootste wordt, dan ligt de bal bij hem. Hij zal het voortouw moeten nemen om andere partijen te verleiden tot een coalitie. In het WNL-interview van vorige maand liet hij doorschemeren dat hij zich daarbij weinig gelegen zal laten liggen aan de strijdkreten uit zijn verkiezings-A4’tje. Alles is voor hem bespreekbaar. Formateur Wilders zal zich coöperatief opstellen beweerde hij, in de wetenschap dat bijna iedereen hem al heeft uitgesloten.
    Het is voor al die andere partijen dus zaak om hun mislukte cordon zo snel mogelijk op te heffen. Ze zijn er veel meer bij gebaat om Wilders in de rest van de campagne en –mocht hij de grootste worden- na 16 maart zo ver mogelijk uit zijn tent te lokken en desnoods zelfs een tijdje met hem te gaan regeren, natuurlijk binnen de grenzen van de grondwet.
    Mocht de formatie van het kabinet Wilders I niet lukken dan zal er een andere coalitie zonder de PVV moet worden gesmeed. Maar Wilders op voorhand buitensluiten is hem in de kaart spelen. Hij zal het huidige cordon met beide handen aangrijpen als een excuus om in de oppositie verder te groeien. Voor zijn kiezers moet duidelijk worden dat het mislukken van een formatie te wijten is aan Wilders’ vooringenomenheid, niet die van de midden partijen.
    Zodra de kiezers doorkrijgen dat hun volksvertegenwoordiger eigenlijk helemaal niet wil regeren, zullen ze teleurgesteld afdruipen. Dat merkte de SP na de formatie van 2006. De partij had veel zetels gewonnen en mocht mee formeren. Maar na één gesprek liet Jan Marijnissen zich al gewillig afschepen door het CDA, zodat hij zich kon wijden aan het managen van een sterk gegroeide fractie. De SP heeft sindsdien nooit meer dat aantal zetels behaald.
    Hetzelfde kan de PVV overkomen. Daarom is het belangrijk dat de andere partijen een afwachtende houding aannemen. Natuurlijk moeten ze Wilders aanspreken op zijn onhaalbare standpunten en discriminerende uitlatingen, maar tegelijk de deur openhouden. Zo dagen ze Wilders uit om de stap te maken van een protestpartij naar een coalitie-kandidaat. Wat wil hij nu echt bereiken voor zijn achterban? Die zitten niet te wachten op symbool-politiek als een Koran-verbod. Heeft Wilders wel voeling met wat er onder zijn kiezers leeft? Kan hij hun reële zorgen vertalen naar haalbaar, uitvoerbaar beleid? Ik ben benieuwd waar hij mee komt als hij de grootste wordt. Na dertien jaar mag de PVV het dan eindelijk waar maken.
    Laat Wilders straks maar zwoegen in zijn nieuwe rol. Laat hem maar bruggen bouwen, compromissen aandragen (“mag het een onsje minder, minder zijn?”), eindelijk eens dat moeizame politieke handwerk verrichten waarvoor wij hem nu al dertien jaar betalen en beveiligen. En laat hem als onze eigen versie van Trump grandioos mislukken.

December 2015 - Het jaar begon en eindigde met een aanslag in Parijs. De tweede, op 13 november, leek al op routine. Een gruwelijke routine, maar toch routine. De marathon uitzendingen en herdenkingen op tv, de pagina's in kranten. De waxine lichtjes, de knuffels, de holle woorden van de leiders. Opblaastaal en lege rituelen. Het was allemaal deja vu.  
   Charlie Hebdo, MH17, Breivik: De media zijn dol op de dood. Die massale omarming van het slachtofferschap krijgt soms de trekken van een morbide cultus. Zou het in de kern dezelfde fascinatie voor destructie zijn die ook zelfmoord terroristen drijft? Je zou bijna gaan verlangen naar de grimmige ongenaakbaarheid waarmee we in de toekomst zullen reageren op de zoveelste aanslag, net zoals mensen in Bagdad en Kaboel dat doen. Net zoals Spanjaarden en Britten deden toen Eta en Ira nog bommen lieten afgaan in Madrid en Londen. Het zal de terreur niet stoppen, maar maakt het nog net wat zinlozer dan het nu al is.
    Terreur. Het woord is ook verbonden met de Franse revolutie, Parijs 1799. Die begon met vrijheid, gelijkheid en broederschap maar vloog daarna net zo uit de bocht als al die arabische lentes van deze tijd. Ook toen waren er onthoofdingen, was er een populist die zich ontpopte als dictator en aan het einde van het liedje werd alles weer teruggedraaid. Toch bleven de idealen van de revolutie levend. Ze werden verwerkt in grondwetten, in steeds meer democratieën en vormde  de basis voor wat we het vrije westen gingen noemen. Het vrije westen dat nu een nieuw ijzeren gordijn optrekt.
   Toch blijven die kernwaarden bestaan: Vrijheid, de vrijheid om bijvoorbeeld een hoofddoek te dragen, of juist niet. Gelijkheid, wat niet betekent dat we allemaal hetzelfde hoeven te zijn. Juist niet. Er zijn heel veel verschillen tussen mensen, tussen rijk en arm bijvoorbeeld, geprivilegieerd en achtergesteld. Toch kunnen we doen alsof die verschillen er niet toe doen. We kunnen en moeten elkaar een kans geven en gunnen. We behandelen elkaar alsof we gelijk zijn en daarmee zijn we niet gelijk, maar wel gelijkwaardig.
    En broederschap. Het lijkt soms ver te zoeken in onze propvolle leventjes die vooral om onszelf draaien. En toch is het overal om ons heen, in al die miljoenen interacties op straat, hoe vluchtig ook, in het verkeer, op het werk, in de winkels. Ook in Bagdad en Parijs gaat het gewone leven altijd weer verder, met al het alledaagse vertrouwen dat daarvoor onmisbaar is. Het is te weinig, te oppervlakkig en onbewust, loopt vaak krassen en deuken op, maar is niet kapot te krijgen.

28 juli 2015 (Dit opiniestuk werd eerder gepubliceerd in NRC Handelsblad) - Verbijstering over celstraf voor een schietende agent. Dienders met pruiken op voor de rechtbank. Haagse wijkagent durft de straat niet meer op. Politie voorlichters maken deze week overuren om het beeld na de dood van Mitch Henriquez weer te doen kantelen. De agent speelt graag de slachtofferrol en wordt daarin aangemoedigd door de politiek.
        Maar is het niet deze reflex die de dood van Henriquez heeft veroorzaakt? Inderdaad, voor dienders wordt het er allemaal niet makkelijker op. Politiemensen krijgen veel over zich heen van assertieve burgers. Ze worden uitgescholden en soms zelfs bedreigd. Er wordt op ze in gereden bij verkeerscontroles en ze krijgen een enkele keer ook klappen. Het is voor een agent op straat heel moeilijk om voorbereid te zijn op agressie en tegelijk toch beleefd te blijven naar de gewone burgers. Dat gaat dan ook regelmatig fout.
        Al jaren is er een beleid om de agressie tegen agenten en andere publieke dienstverleners hard aan te pakken, het zogenaamde VPT beleid (Veilige Publieke Taak). Agressie tegen agenten, ambulance personeel en andere hulpverleners heeft hoge opsporingsprioriteit en wordt extra zwaar bestraft. Politieagenten zijn min of meer verplicht om van elk incident aangifte te doen. Ook van verbale agressie, zoals een belediging.
            Samen met twee collega's deed ik in 2013 een onderzoek naar de werking van het VPT beleid. We analyseerden honderden incidenten en spraken met tientallen daders en hulpverleners, waaronder veel politieagenten. In nogal wat onderzochte zaken bleek het VPT-beleid escalerend te werken. Een belediging wordt dan beantwoord met een gewelddadige aanhouding.
    Een van de onderzochte incidenten lijkt op het verhaal van Mitch Henriquez. In dit geval uit 2012 was het slachtoffer een blanke man van rond de vijftig. Hij was in Den Haag langdurig en onterecht ondervraagd. Daarna werd hij nogal bot weggestuurd (“Oprotten!”). Terwijl de man wegliep zei hij “stelletje hufters”tegen zijn zoon. Vervolgens sprongen er meer dan vier agenten boven op hem en werd hij overmeesterd met pepperspray. De man, die zelf geen geweld had gebruikt, hield er een paar gebroken ribben en een veroordeling voor belediging aan over. Zoals wel vaker werd dit incident destijds door de politie naar buiten gebracht als een typisch voorbeeld van geweld tégen de politie. Als “slachtoffers”hadden de betrokken agenten zelfs de gebruikelijke bos bloemen van de korpsleiding gehad.
         In een ander onderzocht geval werden tientallen jongeren gebeten en geslagen, na een avondje stappen in een Brabants dorp. Een agent meende een scheldwoord te hebben opgevangen uit de mond van een dronken tiener.      
    Het VPT beleid speelt ook een rol in de zaak Mitch Henriquez. Maar welke? Waarom werd hij aangehouden? Er zijn eigenlijk maar twee scenario’s: Belediging of bedreiging.
            Volgens ooggetuigen liep Mitch die avond langs een groepje agenten.“Ik ben niet bang voor jullie. Ik heb ook een gun”, zou Mitch hebben gezegd, waarbij hij naar zijn kruis greep. Een agent zou toen hebben geantwoord dat hij geen grappen moest maken over wapens. Ze lieten Mitch en zijn vrienden passeren. Mitch zou nog wat hebben teruggeroepen in de trant van “wie denken jullie wel niet dat jullie zijn?” en werd vervolgens besprongen.
            Als uit onderzoek straks blijkt dat de agent de grap van Mitch serieus nam en bang was voor een echt wapen, dan is de gewelddadige aanhouding te begrijpen. De politie probeert gevaarlijke arrestanten met overmacht aan te houden. Een korte worsteling verkleint de kans op letsel voor beide partijen. Daarbij mogen agenten ook de eerste klap uitdelen (“pijnprikkel”) of de nek klem gebruiken om het verzet zo snel mogelijk te breken. Dat dat hier helemaal fout is gegaan is pijnlijk, maar in het geval van bedreiging wellicht niet strafbaar. De agent die in 2012 de Haagse tiener Rishi doodschoot werd uiteindelijk vrijgesproken, omdat hij mocht aannemen dat Rishi een vuurwapen trok.
        Maar de ooggetuige verslagen in diverse media wijzen eerder in de richting van belediging. Henriquez had voor zover bekend geen motief voor geweld. Dat blijkt ook uit de reactie van de agent (“geen grappen”). Het ligt meer voor de hand dat de politie de grap in combinatie met het suggestieve gebaar ervoer als een opgestoken middelvinger. Een belediging dus, een provocatie.

Het VPT beleid maakt geen onderscheid tussen fysiek en verbaal geweld: “Fysiek geweld wordt natuurlijk niet geaccepteerd, evenmin als bedreiging, mishandeling of belediging. Verdachten worden gelijk aangehouden”, zo staat het op de website van de politie.
            Veel politiemensen denken dat ze met een streng beleid het respect op straat terug kunnen veroveren. De tijd dat je een politieman ongestraft voor rotte vis kon uitmaken is gelukkig voorbij. Maar een belediging van een ambtenaar in functie blijft toch heel wat anders dan (een bedreiging met) fysiek geweld. De politie zou een belediging zoveel mogelijk met woorden of met een bekeuring moeten oplossen. Gelukkig gebruiken de meeste agenten in de praktijk hun gezond verstand, maar volgens het VPT beleid zouden ze op alle slakken zout moeten leggen.
            En een foute grap van een aangeschoten feestganger kun je maar beter helemaal negeren. Uit diverse onderzoeken blijkt dat het meeste (fysieke en verbale) geweld tegen publieke dienstverleners wordt gepleegd door mensen onder invloed van drank, drugs of een psychische stoornis. Hier zijn andere maatregelen nodig, bijvoorbeeld betere en snellere opvang van verwarde personen.
     Uit de filmpjes van het incident wordt pijnlijk duidelijk wat het blijvende effect is van dit doorgeschoten beleid. De agenten die hannesen met het stervende lichaam van Henriquez worden uitgejouwd door de filmende omstanders. “Goed gedaan. Helden!”roepen ze. Is het een belediging of is hun cynisme op zijn plaats?

November 2014 - Bijna iedereen kent wel iemand die gelooft in ufo's, graancirkels of bizarre complotten. Ik ben al een tijdje gefascineerd door dit soort mensen, dat elkaar tegenwoordig vindt op internet en een mondiale onderstroom is gaan vormen. Ik maakte deze maand een portret van een van de bekendste complot denkers van Nederland, Johan Oldenkamp. Een gepromoveerd wetenschapper die bij zijn volle verstand beweert dat de wereld achter de schermen wordt geregeerd door buitenaardse reptielen, dat kanker vanzelf overgaat als je het niet behandelt en dat de zwaartekracht niet bestaat.
   Mensen zoals Oldenkamp zijn zeer kritisch over alle gangbare opvattingen, maar omarmen blindelings allerlei alternatieve, occulte of zelfs subversieve theorieen. Die worden dan ook nog eens door elkaar gehusseld tot een holistisch allegaartje waar de honden geen brood van lusten. Veganisme, tarot kaarten, holocaust ontkenning, pedo netwerken, kristallen, kabouters, Atlantis, sympatie voor schurken als Poetin en Assad, alles loopt door elkaar heen. Iedereen stelt zijn persoonlijke mythologie samen uit een lange traditie van al dan niet gevaarlijke hersenschimmen.

Het is altijd interessant om te weten waarom mensen in dit soort waanzin gaan geloven. Vaak heeft het met teleurstelling te maken. Iets of iemand heeft hun vertrouwen in de wereld gebroken. Bedrogen door een geliefde, een mislukte loopbaan. Ze voelen zich buitengesloten door het systeem, en dan is het een schrale troost dat je nog sltijd het systeem daarvan de schuld kunt geven.
    Maar er is ook een diepere oorzaak. Het wantrouwen tegen instituties is normaal geworden. Schandalen volgen elkaar in hoog tempo op. Corrupte bestuurders, sjoemelende bankiers, dronken chirurgen en niet te vergeten NSA en het wereldwijde afluisteren. Dagelijks wordt onze achterdocht gevoed. Wie heeft nog het idee dat de overheid van ons allemaal is? Zelfs ambtenaren geven erop af. Die massale onvrede lijkt mij onhoudbaar. Het systeem is aan vernieuwing toe.
    Dat er meer schandalen zijn komt natuurlijk ook omdat er meer media zijn, die feller met elkaar concurreren. Zo is er een informatieovervloed ontstaan, die niemand meer kan bijhouden. Alle kennis is online beschikbaar en dat zou moeten leiden tot goed geinformeerde burgers. Maar van de weeromstuit vluchten sommige mensen juist weg in overzichtelijke, oude mythes.

Oktober 2014 - Ik woon en werk al weer een half jaar aan de De Clercqstraat, en een tijdje terug vroeg ik me af wie De Clercq eigenlijk was. De omliggende straten zijn vernoemd naar negentiende eeuwse schrijvers, zoals Bilderdijk, Da Costa en Tollens. Grote namen toen deze buurt gebouwd werd, maar inmiddels al lang vergeten. Bij mij als neerlandicus doen die dominees-dichters nog wel een belletje rinkelen, maar van Willem de Clercq had ik nog nooit gehoord. Gelukkig staat hij wel op wikipedia. Hij was in het dagelijks leven Amsterdams graanhandelaar en publiceerde de eerste literatuurgeschiedenis van Nederland. Daarnaast schreef hij dagboeken.
  Maar waarom een brede doorgaande weg vernoemd naar een ook in zijn eigen tijd wat secundaire schrijver? Lag hier een literaire sensatie op herontdekking te wachten? Via het onvolprezen boekwinkeltjes.nl bestelde ik een van zijn antieke titels, die waarschijnlijk de laatste honderdvijftig jaar door niemand zijn gelezen.

Met een lichte opwinding sloeg ik het oude boek open: Per Karos naar st. Petersburg is het reisverslag uit 1826 vande jonge De Clercq. Na de napoleontische tijd werd de aspirant graanhandelaar naar het oosten gestuurd, om de handelscontacten te herstellen.
    Het boek geeft een leuk beeld van hoe zo'n reis door het negentiende eeuwse europa verliep. In postkoetsen en droshka's over onverharde wegen en door donkere oerbossen. Hotels en herbergen zijn er wel, maar de kwaliteit is wisselend. Het grootste deel van de reis, door Duitsland en Pruisen, kan De Clercq zich nog verstaanbaar maken. Maar dan staat hij voor de slagboom aan de grens met Rusland en is alles anders.

De Clercq heeft een tweeslachtige houding ten opzichte van de Russische beer, die actueel aandoet. Aan de ene kant gold Rusland ook toen als een bevriende natie. Tsaar Peter de Grote had ruim een eeuw daarvoor zijn opleiding in Nederland genoten, en prins Willem II was getrouwd met een russische prinses. Maar tegelijkertijd was er ook toen veel wantrouwen.
    Zo bezoekt De Clercq de beroemde Kazanse kerk in Petersburg. Daar hangen tussen de vaandels van overwonnen vijanden ook de sleutels van verschillende steden: "Hier als veroverd aangemerkt, doch daaronder vele herkend van Hollandse steden waar de Russen als vrienden binnengelaten werden."
    De Clercq vindt de stad prachtig, maar volgens hem blijven de Russen in wezen primitieve barbaren. "Alles is hier uiterlijk, alles schijn. Men wenst geen Europese beschaving. Men wil dezelve alleen tonen te bezitten'', verzucht hij als hij in een bibliotheek de boeken niet eens uit de kast mag pakken.
   Rusland is bezig met een inhaalslag. In Petersburg ziet De Clercq al fabrieken met "damp machines" en stoomboten, waar Nederland nog niet aan toe is. Maar tegelijkertijd blijft het een feodaal land waar de arme lijfeigenen hun vrije tijd verdelen "tussen zuipen en slapen"
   Bang was De Clercq niet voor de opkomende grootmacht. "Europa heeft niets van Rusland te duchten. Burgelijke oorlogen zullen misschien ontstaan, of afgelegen satrapen hunne onafhankelijkheid zoeken te verkrijgen. Maar zeker verschijnt eens het ogenblik der ontbinding, waarin dit rijk in de chaos der verwarring zal verzinken, en het overige gedeelte der wereld voor altoos van de vrees voor deszelfs overheersing zal bevrijd worden."
   Bijna twee eeuwen later en 25 jaar na de val van de muur, moet je constateren dat de angst voor overheersing weer terug is. Poetin bouwt als moderne tsaar opnieuw aan de expansie van zijn rijk. De meeste russen lijken weinig interesse te hebben in democratie en laten zich maar wat voorliegen over "onze" MH17. Er is weinig vooruitgang geweest in twee eeuwen, en dat stemt treurig. Maar net als Willem de Clercq blijven we er -als het even kan- handel mee drijven.