‘Je bent een oplichter. Wegwezen!’

Op 4 februari 2014 bellen twee ambtenaren aan bij Ahmed Abdi (1967). Zonder toelichting leggen ze beslag op zijn bankrekeningen en zijn huis in de Haagse Schilderswijk. Anderhalf jaar later wordt hij gearresteerd en vervolgd. Hij zou als belastingadviseur honderden foute aangiftes van inkomstenbelasting hebben gedaan en namens zijn klanten voor zeker 140.000 euro aan verkeerde aftrekposten hebben teruggevraagd.

Abdi ontkent en raakt verwikkeld in een jarenlange procedure. Hij zit twee keer in voorarrest en kan zich amper verdedigen tegen het gegoochel met cijfers en statistiek. Met zijn bevroren spaargeld kan hij geen gespecialiseerde accountant of advocaat betalen, maar heeft hij ook geen recht op gesubsidieerde rechtsbijstand. Daarom moet hij zijn huis met verlies verkopen en verliest hij zijn pensioenpot. Sindsdien is hij dakloos, logeert bij familie of vrienden en leent om te kunnen eten.

Twintig jaar lang had de voormalige vluchteling uit Somalië als tolk gewerkt voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst (ind) en justitie. Hij zette zich ook in voor zijn eigen gemeenschap. Vanuit zijn benedenwoning hielp hij, samen met een huisgenoot, honderden nieuwkomers met het invullen van formulieren en het maken van doktersafspraken. Chris van den Broek, directeur van een middelgroot administratiekantoor in Den Bosch, doet al 25 jaar Abdi’s boekhouding. ‘Abdi vroeg me om ook zijn mensen te helpen met belastingaangifte’, vertelt hij, ‘maar voor mensen met een minimum inkomen ben ik te duur. Ik legde hem uit hoe hij het beter zelf kon doen. Het is simpel, alles is vooringevuld; je hoeft alleen een paar aftrekposten langs te lopen.’ Het ging om niet verzekerde zorgkosten, studiekosten, onderhoudskosten voor nareizende kinderen en giften aan goede doelen, zoals de door Abdi zelf opgerichte Stichting Mensenhulp in Somalië.

Abdi’s aangiftes trokken de aandacht van het toen net opgestarte Combiteam Aanpak Facilitators (caf). Dit inmiddels opgeheven fraudeteam van data-analisten, Fiod en belastinginspecteurs was in belangrijke mate verantwoordelijk voor de toeslagenaffaire. Het moest – na het debacle van de Bulgaren-fraude – proactief en hard reageren op afwijkende ‘facilitators’, zoals gastouderbureaus en belastingadviseurs. Eerst stopzetten of terugvorderen, daarna uitzoeken, zo was het idee. ‘Het caf is snel en zoekt bewust de grenzen van onze mogelijkheden op’, aldus Belastingdienst-directeur Klaas Blokpoel in vrijgegeven notulen uit 2013.

Uit de big data van miljoenen aangiftes profileerde het caf tweehonderd ‘verdachte’ belastingadviseurs en hun tienduizenden cliënten, zo schreef staatssecretaris Hans Vijlbrief aan de Tweede Kamer. Uit vonnissen, strafdossiers, vrijgegeven weekrapporten van het caf zelf en researchgesprekken van De Groene Amsterdammer in samenwerking met EenVandaag met tientallen gedupeerden en advocaten blijkt dat het daarbij vooral om oudere en chronisch zieke mensen ging. ‘Tussen de bestralingen door moest mijn man steeds weer bewijsstukken opsturen van medische kosten’, vertelt gedupeerde Gerrie Trap, ‘steeds opnieuw, anderhalf jaar lang. Ze wilden niet geloven dat hij echt ziek was. Het was rampzalig.’

Het CAF voerde als motto: ‘License to disturb!’ – vrij vertaald als ‘toestemming om te treiteren!’ Voor maximale verstoring werd jaarlijks een campagne gehouden, waarbij door het hele land zo’n tien belastingconsulenten van het bed werden gelicht. ‘Ik werd voorjaar 2016 in mijn ondergoed over straat gesleurd’, vertelt belastingadviseur Harry Landwerd uit Haarlem, ‘omdat ik diabetes heb en slecht ter been ben. Ik zat drie dagen vast midden in de drukke aangifteperiode. Dat deden ze expres, zoals ze ook expres navorderingen stuurden op mijn verjaardag of beslag kwamen leggen bij cliënten op afpakjesdag 5 december.’ Kort na zijn vrijlating moest bij Landwerd een been geamputeerd worden.

Met de fraudeacties zocht de Belastingdienst met succes de publiciteit. ‘Door verbeterde detectiemethodes is de Belastingdienst sjoemelende belastingadviseurs steeds sneller op het spoor’, zo meldde het caf in een persbericht uit voorjaar 2017, waarin de arrestanten werden getypeerd als ‘frauderende belastingmannetjes’: ‘Doel van de actie is deze facilitators duidelijk maken dat zij vroeg of laat gepakt zullen worden, en zij ook harder zullen worden aangepakt.’ Landelijke en regionale media namen het nieuws over, inclusief het aantal in beslag genomen computers, auto’s, contanten en bij een adviseur zelfs een boot(je). ‘Wij haalden De Telegraaf’, zegt belastingadviseur Jan Klaver van het Werkkollektief Hoorn, ‘met als kop “sjoemelfiscalisten” en onze bedrijfsnaam erbij, dus veel cliënten haakten af. Terwijl we nu bijna alle zaken winnen. En het contant geld in de kluis bleek gewoon wit en hebben we ook weer terug.’

De zoekmachines van het caf filterden niet op tweede huizen, brievenbusfirma’s of snoepreisjes. Vorig jaar moest de fiscus al toegeven dat dubbele (tot 2015) of niet-Nederlandse nationaliteit (tot 2020) bij de controle inkomstenbelasting een hoger risicoprofiel opleverde, vorige maand onthulden Trouw en RTL Nieuws dat ook een laag inkomen door het systeem als riskant werd aangemerkt en uit onze research blijkt dat de aangiftes verder werden gescand op hoger dan gemiddelde zorgkosten en giften aan goede doelen. Op die manier liet het caf de grote accountantskantoren en hun bovenmodale clientèle ongemoeid en profileerde oudere, semi-professionele consulenten met hun vergrijsde klantenkring, vaak met een laag inkomen, gezondheidsproblemen en een migratie-achtergrond.

‘Ik kan er niet bij dat ze naast kwetsbare gezinnen met jonge kinderen dus ook nog eens zieke ouderen onrechtmatig aanpakten’, reageert SP-Kamerlid Renske Leijten. Samen met collega Pieter Omtzigt en journalisten van Trouw en RTL Nieuws kreeg zij de toeslagenaffaire op de politieke agenda en ze ondervroeg vorig jaar in de parlementaire commissie leidinggevenden van het omstreden team. ‘Het caf werkte onder meer vanuit Rotterdam in een kantoortoren met op de bovenste verdieping het rulingsteam’, vertelt ze, ‘beneden werden door het caf de arme mensen aangepakt en boven lag de rode loper uit voor belastingdeals met multinationals, die geen cent bijdragen. Als er boven achterstanden waren, dan sprongen de juristen van beneden bij en bleven de bezwaarschriften van toeslagenouders en zieke mensen nog langer liggen.’

Aangiftes met bovengemiddelde zorgkosten werden door het algoritme ‘uitgeworpen’, zeker als er ook dubbele nationaliteit aangevinkt was. De treffers kwamen op de zwarte lijst van de Fraude Signalerings Voorziening (fsv) en moesten terugbetalen. Via IP-adressen zocht het systeem naar bijbehorende consulenten. Zo verspreidde de digitale verdenking zich als een olievlek: van cliënt naar adviseur, waarna ook diens andere cliënten gescand werden, en soms ook weer verwanten daarvan. Van de kinderopvang sloeg de verdenking over op inkomstenbelasting, of andersom, en er werd ook informatie uitgewisseld met andere overheidsdiensten. ‘Ook tips van buren, een wraakzuchtige ex of ruzie met je buurman kon ervoor zorgen dat je in dat systeem kwam’, zei Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens bij de presentatie van een vernietigend rapport over de fsv, ‘en stond je erin, dan werd je verdacht als fraudeur.’

87 procent van de signalen in de fsv gaat over belastingen en tien procent over toeslagen, zo rapporteert de Autoriteit Persoonsgegevens. Er werden achttienduizend ‘medische signalen’ geturfd. Een kwart miljoen mensen staan in de fsv en een significant deel daarvan waarschijnlijk enkel omdat ze cliënt waren van een verdachte adviseur. Duizenden belastingbetalers kwamen hierdoor in ernstige problemen, blijkt uit een deelonderzoek van PricewaterhouseCoopers (PwC) dat vorige week via de NRC uitlekte. Gerrie Trap is een van hen. ‘Mijn man was al ziek toen de ellende begon’, vertelt ze, ‘steeds nieuwe brieven en vragen over de niet verzekerde zorgkosten. Dan waren de bewijsstukken weer zoekgeraakt en moesten we opnieuw opsturen, of weer andere stukken. Anderhalf jaar lang. Ziek zijn is duur. Mijn man kon niet meer werken in de stomerij, dus minder inkomsten, hogere uitgaven en steeds navorderingen. Na zijn dood heb ik het huis moeten verkopen. Dit voorjaar kreeg ik die excuusbrief.’

De Belastingdienst stuurde die naar een kwart miljoen mensen. ‘U krijgt deze brief omdat uw gegevens in de Fraude Signalering Voorziening (fsv) van de Belastingdienst stonden’, staat er in de brief, ‘het gebruik van deze voorziening voldeed niet aan de privacywet. (…) Dat spijt ons zeer. Daarom is de fsv op 27 februari 2020 uitgezet.’ In juni adviseerde de advocaat-generaal aan de Hoge Raad om gedupeerden op de zwarte lijst het recht te geven om opnieuw of alsnog bezwaar te maken tegen navorderingen vanaf 2011. Het gaat vaak om duizenden euro’s die mogelijk ten onrechte moesten worden terugbetaald. De Autoriteit Persoonsgegevens wil ook algemene compensatie voor al de kwart miljoen gedupeerden.

De Fraudedatabank FSV werd net als het fraudeteam caf opgezet in 2013 en ijverig gevuld met nieuwe treffers. Maar het bleef niet bij een plek op de geheime zwarte lijst. Van de tweehonderd aangepakte belastingadviseurs bracht het caf de dertig zwaarste zaken voor de strafrechter, zo blijkt uit Kamerstukken. Bijna de helft van die strafzaken is voor dit artikel geanalyseerd en vergeleken met feiten uit eerdere mediapublicaties, commissierapporten en vrijgegeven Wob-stukken. Net als voor de toeslagenouders was het voor de belastingadviseurs bijna onmogelijk om de digitale verdenking te weerleggen met bewijsstukken. De belastingmannetjes en hun cliënten waren kansloos tegen een malende Goliath. Dat ondervond ook Abdi.

Hij rommelt in de twee meegebrachte weekendtassen met paperassen en diept een exploot op uit een ordner. Enkel op basis van digitale vooroordelen bespeurt de Ontvanger van de Belastingdienst ‘anti-fiscaal gedrag van Abdi’, zo staat er geschreven ‘in naam van de koning’. De fiscus neemt hem met het conservatoir beslag voor jaren in de houdgreep. ‘Ze overvielen ook acht cliënten thuis en lieten mijn foto zien’, vertelt hij. ‘Die verstonden alleen het woord politie. Ze moesten een vragenformulier ondertekenen dat ze niet begrepen. Daarin stond dat ik zomaar wat bedragen had ingevuld.’

Een van hen is Nima Aden (1983). Ze is een alleenstaande moeder en werkte op dat moment als inpakster op een distributiecentrum. Ze is analfabeet en spreekt nauwelijks Nederlands. ‘Ik zei dat ik drie euro voor de aangifte betaald had’, vertelt ze in het Somalisch, ‘maar de agent schreeuwde: nee, je hebt honderd euro betaald!’ Ze weet niet meer welke aftrekposten ze in de betreffende jaren heeft gehad. ‘Ik nam mijn papieren mee en Abdi vulde het in.’

De acht thuis aangetroffen cliënten ‘verklaren unaniem dat de klant geen weet heeft van de opgevoerde aftrekposten’, zo rapporteert het caf in een intern verslag, ‘foute boel dus.’ Vervolgens krijgen 155 cliënten van Abdi een ‘vooraankondiging correctie aangifte’, waarin staat dat hun adviseur ‘verkeerde aftrekposten’ heeft opgevoerd. Als ze aan de telefoon of aan de balie protesteren en bewijsstukken willen voorleggen, worden ze afgepoeierd, zo blijkt uit getuigenissen en uit het dossier. Ze staan met hun bsn-nummer nu in de fsv en dus worden hun bonnetjes niet meer vertrouwd. Zo kan de fiscus concluderen dat de aftrekposten niet zijn onderbouwd en dat er dus is gefraudeerd. Het digitale vooroordeel is bevestigd. Nima moet niet alleen bijna drieduizend euro aan aftrekposten (over twee jaar) terugbetalen, maar opeens ook vijftienduizend euro aan kinderopvangtoeslag van nog verder terug. ‘Het was heel, heel moeilijk afbetalen met kind en minimumloon.’ Nima frunnikt nerveus aan haar hoofddoek. ‘Gelukkig ben ik er nu vanaf.’

Abdi zelf moet in 2016 voorkomen. Hij zit dan al twee jaar zonder geld en adequate juridische bijstand. De verklaringen in het dossier zijn op veel punten tegenstrijdig en in de tenlastelegging zit een vormfout die bij bijna alle onderzochte strafzaken speelt. Niet de adviseur maar de cliënt is verantwoordelijk voor de juistheid van de aangifte, en het Openbaar Ministerie moet zich in juridische bochten wringen om de adviseurs toch te kunnen vervolgen. De rechter repareert de aanklacht en veroordeelt Abdi tot een taakstraf van 180 uur voor het doen plegen van valse aangifte. De eis was negen maanden cel. Getuigen die Abdi’s onschuld kunnen aantonen, mogen tijdens de zitting niets zeggen, zo vertelt Abdi, want zijn toenmalige (inmiddels geschorste) advocaat heeft verzuimd hen aan te melden en weigert in hoger beroep te gaan, omdat Abdi niet meer kan betalen.

Anders dan voor de toeslagenouders en gedupeerden van de fsv is er voor de belastingmannetjes nog geen enkele erkenning. Zij worden als oorzaak van het probleem gezien, profiteurs in plaats van gedupeerden, ook door een klein deel van hun voormalige cliënten. Het is niet moeilijk om klant en adviseur tegen elkaar uit te spelen, zo leggen betrokkenen uit. Zolang die naar elkaar wijzen, hoeft niemand te controleren of er überhaupt fouten zijn gemaakt. De belastingmannetjes hebben ieder honderden, soms duizenden, vaak oudere cliënten. De Fiod hoeft maar bij een paar van hen thuis aan te bellen om een strafzaak rond te krijgen. Kwetsbare senioren die ons vertelden hoe ze zich door de Fiod overvallen voelden en kleine uitgaven van jaren terug niet meteen paraat hadden of tegen de barse agenten niet durfden op te biechten dat ze kosten maakten voor een laaggeletterdencursus of incontinentieluiers. En als ze die onkosten later alsnog, soms na overleg met de adviseur, wilden verantwoorden, was het te laat en werden ze niet meer geloofd.

In de onderzochte strafzaken lijkt het caf het proces van waarheidsvinding te hebben gebruikt om juist verwarring te stichten. Ze gingen, zo blijkt uit hun weekjournaals, in alle procedures eerst verhaal halen bij de cliënten die hun zaken hadden uitbesteed, om vervolgens de adviseur maximaal te kunnen verstoren. Een handvol feitenvrije verklaringen van onwetende cliënten volstond voor suggestieve strafdossiers, die via het Functioneel Parket, een doorgeefluik van het Openbaar Ministerie, werden voorgelegd aan niet in belastingrecht gespecialiseerde strafrechters.

Nergens in de onderzochte processen-verbaal of gepubliceerde bewezenverklaringen hebben de betrokken advocaten hard, concreet bewijs kunnen vinden voor ook maar één onterecht afgetrokken euro. De veroordelingen zijn gemotiveerd met vage verklaringen, afwijkingen van gemiddelden, schattingen, extrapolatie, hypothese, vooroordeel. In de meeste geanalyseerde zaken straften de rechters dan ook veel milder dan de eis, met een taakstraf. Demissionair staatssecretaris Hans Vijlbrief wil een tandje bij zetten. ‘Ik ben bereid om te onderzoeken of het bestaande instrumentarium om op te treden tegen malafide belastingadviseurs toereikend is en voldoende wordt ingezet’, zo schreef hij aan de Kamer.

‘Wij zijn vergeten slachtoffers’, zegt Hennie Reuver (1950), ‘niemand wil ons geloven.’ Anders dan Abdi is hij een professionele belastingconsulent met een lange staat van dienst en een groot kantoor, overgenomen door zijn zoon. Reuver senior, prominent cda’er in Twente, houdt een paar honderd vaste particuliere klanten aan, die vaak ook al gepensioneerd zijn. Voor hem begon de nachtmerrie in 2016 met een Fiod-inval. Ook zijn aangiftes waren door de systemen van het caf uitgeworpen vanwege hoge zorgkosten. ‘Zestig procent van mijn cliënten is sindsdien overleden’, vertelt Reuver, ‘geen wonder dat zij hoge kosten hadden. Deze fragiele mensen zijn door de Fiod onder druk gezet om tegen mij te verklaren. Anders werden zij zelf verdachte.’

‘We voelden ons geïntimideerd’, zegt Tiny Scholte-In ’t Hoff, ‘mijn man heeft ze zelfs de deur gewezen, maar ze kwamen dezelfde dag terug. Ze moesten en zouden binnenkomen, maar we konden hun vragen niet zo snel beantwoorden. Hennie regelt dat allemaal al dertig jaar voor ons. Ik was toen mantelzorger voor mijn moeder, maar die kosten mocht ik van hen niet aftrekken.’

Zij en een flink deel van Reuvers cliënten blijven hem trouw. Voor zo’n driehonderd cliënten tekent hij bezwaar aan. ‘De Belastingdienst vroeg in een zaak om bewijs of cliënt wel echt gehandicapt was, dus ik mailde een foto van hem met twee geamputeerde benen in een rolstoel met allemaal slangen en apparatuur. De inspecteur belde woedend op. Schandalig dat ik hem met zo’n foto confronteerde.’ Een andere aftrekpost werd afgekeurd vanwege een typefoutje in de naam van de anbi waaraan een gift was overgemaakt.

In beroep krijgt Reuver bijna altijd gelijk van de Belastingkamer: de aftrekposten kloppen met de bewijsstukken en van fouten is geen sprake, laat staan van opzet en fraude. Na de zoveelste zitting oppert de rechter of de inspecteur niet eens met Reuver om tafel moet. ‘Niets liever, zei ik. Maar de inspecteur reageerde later op de gang: “Denk je dat ik met jou overleggen wil? Je bent gewoon een oplichter. En nou wegwezen!”’

Krijgt Reuver van de bestuursrechter bijna altijd gelijk, de strafrechter negeert de door Reuver aangedragen bonnetjes en bewijsstukken, en vaart blind op verwarde en deels later ingetrokken verklaringen van vijf klanten in het strafdossier. In maart van dit jaar krijgt Reuver in hoger beroep acht maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Hij heeft, volgens het Hof, ‘geen aangiftes gedaan op grond van de regelgeving, maar op grond van zijn eigen rechtvaardigheidsgevoel’. Zowel het Openbaar Ministerie als Reuver is tegen de uitspraak in cassatie gegaan.

De aangepakte belastingmannetjes hebben ieder weer een ander verhaal. Er zit een Pool bij, die aangiftes deed voor Poolse seizoenarbeiders. Een arbeidsongeschikte Marokkaanse Nederlander die vanuit een belwinkel in Rotterdam zijn kennissenkring probeerde te helpen. Een adviseur uit Heemskerk kreeg bij de Fiod-inval een herseninfarct en moest om die reden stoppen met het advieswerk. Er is een consulent uit Alkmaar die na het Fiod-persbericht werd ‘ontmaskerd’ door sbs-undercover Alberto Stegeman en die nu persoonlijk wordt aangeslagen voor drieënhalve ton. Een ander uit Lichtenvoorde moest de Fiod smeken of hij het voorarrest mocht onderbreken om tenminste thuis zijn zieke vrouw te kunnen verplegen.

Sommigen zullen foutjes hebben gemaakt, een enkeling misschien met opzet. Alleen is dat door de Belastingdienst nooit gecontroleerd, zo betogen ze: hun is nooit om opheldering gevraagd. En daarbij hadden ze geen motief om te frauderen. Ze deden het werk voor niets of voor een vriendenprijsje van een paar tientjes.

En dan weiden ze weer uit over de fiscale finesses die ze zo goed beheersen. De precieze eisen aan de medische verklaring waarmee dieetkosten in een bepaald jaar kunnen worden onderbouwd. Aftrek van hypotheekrente voor een vakantiehuisje waar cliënt wel woont maar niet staat ingeschreven. Een stacaravan die kan rijden maar ook is ingebouwd, dus al dan niet onroerend en Box 3. Studiekosten voor een bhv-cursus ten behoeve van vrijwilligerswerk. Rollators, kunstgebitten, eigen bijdragen voor scootmobiels, forfaitair of niet, drempels, en dat allemaal met betrekking tot al lang definitieve aanslagen uit 2011 of 2012, bonnen die zijn weggegooid, want cliënten hebben geen bewaarplicht, kwitanties die niet meer kunnen worden opgevraagd, jurisprudentie die al dan niet van toepassing is, tabellen die ieder jaar veranderen. Het gaat om tientjes, soms een paar honderd euro, kruimels die vermenigvuldigd via statistische formules zomaar ineens ook weer een slordige miljoen kunnen vormen. Omgekeerde bewijslast: een confettikanon vol vraagtekentjes waarmee de belastingmannetjes nu al zes, zeven jaar lang worden bestookt. Toch blijven ze manmoedig verantwoorden en ophelderen.

Harry Landwerd werkte zelf twintig jaar voor de Belastingdienst in Haarlem. Aangiftes werden nog op papier ingestuurd en handmatig nagekeken. ‘Er waren toen veel meer aftrekposten’, vertelt hij, ’en vaak vulden burgers dat niet goed in en lieten ze geld liggen. Als ik daar iets van zei, reageerde mijn chef: doorwerken, Harry, we zijn geen Sinterklaas!’

Hij werkt nu al weer dertig jaar als zelfstandig adviseur, gepensioneerd, net als het grootste deel van zijn klantenkring, waaronder veel migranten. Ook hij kwam er in zijn strafzaak vanaf met een taakstraf, maar hij is wel de helft van zijn cliënten kwijt. ‘Ik heb nog veel contacten bij de Belastingdienst’, zegt hij, ‘er werken genoeg goede mensen, maar die hebben het zwaar. De angstcultuur is veel erger dan in mijn tijd.’

Abdi mag na zijn taakstraf niet meer werken als tolk. En hij krijgt zelf ook nog een enorme navordering. Want hoe komt hij aan zijn spaargeld? Uit de verklaringen van cliënten maakt het caf op dat Abdi als adviseur nauwelijks heeft verdiend. In de vrijgegeven interne mails en verslagen speculeren de inspecteurs in het wilde weg. Misschien krijgt Abdi een deel van de teruggevraagde bedragen van zijn cliënten terug? ‘Ook gaan er in de wandelgangen geruchten dat er ook nog een handel in illegale genotsmiddelen mede bron van het stijgende vermogen zou zijn’, noteren ze: misschien handelt Abdi in qat?

Nergens blijkt dat ze weten van zijn werk als justitie-tolk. ‘De inspecteur belde mij eens tijdens werk op de rechtbank’, herinnert Abdi zich. ‘Hij reageerde verbaasd: “Zit je op de rechtbank? Hebben ze je dan al opgepakt?’’’

Het ontnemen van vermogen past in het verstoringsbeleid van het caf. ‘Via reguliere aanslagen krijgen we vermoedelijk nog niet voldoende op papier om dit geld geheel onder beslag te krijgen, uiteraard gaan we ons best doen om dat WEL voor elkaar te krijgen’, zo schrijven de medewerkers in hun weekverslag. Daarom worden steeds nieuwe navorderingen verzonnen en opgelegd. ‘Zijn boekhouding was prima op orde’, zegt boekhouder Chris van den Broek, ‘hij had al die jaren als tolk belasting en btw betaald, zuinig geleefd en gespaard voor zijn pensioen. Maar dat wilden de inspecteurs niet geloven. Alle bewijsstukken en verantwoordingen schoven ze terzijde. Abdi moest volgens hen wel zwart hebben gewerkt.’

‘Met dat digitale vooroordeel kreeg Abdi te maken met omkering en verzwaring van de bewijslast’, legt zijn huidige advocaat Jeffrey Jordan uit, ‘de inspecteur kan dan naar believen bewijsstukken afkeuren en zelf een schatting van de omzet maken. Die schatting moet volgens de wet wel redelijk zijn.’

De navorderingen en aanmaningen met statistische berekeningen en boetes komen opgeteld op ruim een half miljoen euro aan belastingschuld. Abdi is na jaren van stress en problemen gebroken. Vrienden laten hem vallen en de relatie met zijn gezin is beschadigd. ‘Hij zat soms te huilen als een kind’, zegt Van den Broek, ‘ze hebben hem echt kapotgemaakt.’ Hij zoekt professionele hulp. ‘Je zat in de zevende hemel en nu val je naar beneden’, concludeert de psychiater. ‘Kom maar terug als je de bodem hebt bereikt. Nu kan ik je nog niet behandelen.’

Na bezwaar en beroep dient zijn zaak eind 2019 bij het Hof in Den Haag, waar hij als tolk twintig jaar lang kind aan huis was. ‘Meneer Abdi is een betrouwbare man’, zegt de raadsheer tijdens de zitting, ‘veel te verstandig om te frauderen. De Belastingdienst gelooft toch niet echt dat dit zwart geld is?’ Hij stuurt partijen de gang op om tot een schikking te komen.

‘Na die hint hoopten we zaken te doen’, zegt Jordan, ‘maar de inspecteur sloeg machotaal uit: dit soort mensen moeten we keihard aanpakken! Hij wilde maar dertig procent zakken. Het Hof stond aan Abdi’s kant, maar kon niets voor hem doen.’

Abdi is zijn complete pensioenpot van 220.000 euro kwijt en heeft een restschuld van ruim vijftigduizend euro, die op verzoek van zijn advocaat onlangs kwijtgescholden is. Zijn vriendin, met wie hij kinderen heeft, moest opeens vijftigduizend euro kinderopvangtoeslag terugbetalen en heeft daarvoor nog geen compensatie ontvangen. Na de schikking zien Abdi en zijn raadsman de inspecteur op de gang videobellen met het team op kantoor. ‘Ik hoorde hem opscheppen hoe hij mij had geplukt. Aan de andere kant van de lijn ging een gejuich op.’ Een paar maanden later onthullen Trouw en RTL Nieuws het bestaan van de zwarte lijst fsv en wordt het caf-team op non-actief gesteld.

‘Ik zou het logisch vinden dat deze gedupeerden worden meegenomen in de compensatieregeling’, zegt Renske Leijten, ‘een strafrechtelijke veroordeling is gewoon lastig, maar als die met warrige getuigenissen tot stand is gekomen, dan kan daar opnieuw naar gekeken worden. En dat de Belastingdienst mensen kaalplukt moet stoppen, want dat doen ze ook niet bij grote belastingontduikers.’

De Raad voor de Rechtspraak, die onlangs zeer kritisch rapporteerde over de toeslagenjurisprudentie, signaleert een koerswijziging sinds de onthullingen over de fsv. In verschillende zaken is al getoetst of er sprake was van ‘schending van het recht op privacy en/of verboden discriminatie’, zo laat de Raad voor de Rechtspraak in een reactie weten: ‘Dit heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat de belastingrechter een navorderingsaanslag niet in stand heeft gelaten. Een drietal zaken ligt inmiddels ter beoordeling voor bij de Hoge Raad. Of er bij de in het artikel genoemde strafzaken iets mis is gegaan, is zonder kennis van de dossiers niet te beoordelen.’

‘Het zou heel goed kunnen dat er ook hier onoirbare dingen zijn gedaan door het caf-team’, reageerde onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt bij Radio Eenvandaag, ‘en dat moet dan uitgezocht worden. Ik had gehoopt dat de Belastingdienst en de staatssecretarissen dit een keer zelf zouden hebben opgebiecht. Verontrustend, ook al zijn de mannen veroordeeld, want we hebben in de toeslagenaffaire gezien dat de rechter te vaak meegaat met de Belastingdienst. Dus het moet uitgezocht worden.’

In afwachting daarvan slaagt één kantoor er al wel in om zijn gelijk te halen. ‘Wij procederen al 35 jaar met succes’, zegt Jan Klaver van het Werkkollektief Hoorn, ‘daarom wilden ze ook van ons af.’ Tegenwoordig komt hij wekelijks over de vloer bij de dienst, om honderden bezwaarschriften mondeling toe te lichten, in het kader van een succesvol tegenoffensief.

Ook zijn compagnon en hij werden door het caf opgepakt, maar zij wisten de meeste cliënten – veel migranten – te overtuigen: niet betalen, maar bezwaar maken. ‘We doen voor een paar tientjes aangiftes voor de minima. Procederen is voor ons de kers op de taart. We winnen vaak en krijgen dan juridische kosten van de tegenpartij vergoed, zo’n vijftienhonderd euro per zaak. Dus vorig jaar hadden we een topjaar met een recordomzet van twee ton. Dankzij het blunderende caf!’

Het was na de nachten in de politiecel nachtenlang doorhalen om zeshonderd bezwaarschriften binnen de gestelde termijn in te dienen. Bewijsstukken moesten in allerijl worden opgediept uit archieven. ‘Huisartsen hadden bezoek van de Fiod gekregen. Als ze medische verklaringen zouden afgeven, waren ze medeplichtig aan fraude. Die moesten we ook overtuigen.’

Daarna volgden 450 beroepsprocedures die nu vruchten afwerpen. ‘De rechtbanken komen om in het werk, zaken zijn lang blijven liggen en daarvoor worden onze cliënten extra gecompenseerd.’ Los van de rechtmatigheid blijken heel veel navorderingen strijdig met het beleid van de fiscus om niet in te vorderen onder de 450 euro. ‘We winnen aan de lopende band en onze strafzaak is geseponeerd. De Belastingdienst heeft zich enorm vergaloppeerd’, vindt Klaver, ‘al die beroepen en cassaties kosten miljoenen aan belastinggeld, terwijl het gaat over kleine bedragen. En nooit krijgen we een voorstel om eens te komen praten over een oplossing. Het is allemaal tunnelvisie en het niet kunnen hebben dat het Werkkollektief ze terugpakt.’